Veenendaal

Leden van Nederlands hoogste rechtscollege, de Hoge Raad, maken zich bezorgd over wat zij zien als een verharding en verrechtsing van het rechtsklimaat in ons land. Zij zijn vooral beducht voor de uitdijende antiterrorismewetgeving die de burgerlijke vrijheden beperkt.

Gisteren vielen de regeringspartijen CDA en VVD direct met grote woorden over de kritiek van de raadsheren heen. Zij zouden een politiek oordeel geveld hebben en dat komt rechters - althans in het publiek - niet toe. Zij zijn er om de wetten uit te voeren, niet om ze te kritiseren, zo heette het. In zijn algemeenheid is dat natuurlijk juist, maar in dit geval ligt de zaak op z'n minst genuanceerder.

Leden van de Hoge Raad zijn geen gewone rechters. Zij mogen namelijk geen oordeel uitspreken over het schuldig of onschuldig, maar uitsluitend over de juistheid en eerlijkheid van de procesgang. Zij waken dus over de juiste toepassing van gerechtelijke procedures door lagere rechters. Iets weidser geformuleerd zou men kunnen zeggen dat zij als wachter optreden bij de grenzen van de rechtsstaat.

Tegen die achtergrond valt te verdedigen dat zij - hoezeer ook op persoonlijke titel - een waarschuwend woord laten horen wanneer zij de principes van die rechtsstaat bedreigd achten. Lagere rechters die zich een politiek oordeel over wetgeving aanmatigen, kunnen bij toepassing van zo'n wet beschuldigd worden van partijdigheid. Maar de raadsheren van de Hoge Raad oordelen niet inhoudelijk, maar slechts procedureel. Dat geeft hen in dit opzicht een grotere vrijheid.

Met de scheiding der machten moet niet gesjoemeld worden. Maar het komt ons voor dat politici die zich in het verleden meermalen schuldig maakten aan een oordeel over zaken die nog 'onder de rechter waren', eerder dat verwijt gemaakt kan worden. En hun geroep om meer, langere en hardere straffen in concrete zaken heeft het klimaat geschapen dat de Haagse raadsheren nu terecht bekritiseren.

Links dacht ooit het kwaad in de samenleving te kunnen bestrijden door (her)opvoeding en onderwijs. De maatschappelijke slinger is nu doorgeslagen naar rechts, dat hetzelfde wil bereiken via een strengere toepassing van het strafrecht.

De vroegere 'softe' aanpak van links én de 'harde' van dit moment hebben beide als nettoresultaat dat goedwillende burgers het slachtoffer dreigen te worden. In het eerste geval doordat de bescherming van de crimineel vaak boven die van het slachtoffer ging. In het tweede doordat fundamentele vrijheden van de burgers worden geofferd op het altaar van de nationale veiligheid.

Beide opvattingen stoelen ten diepste op een illusionaire maakbaarheidsidee. Kwaad moet bestreden worden, maar wie daarvoor de grenzen van de rechtsstaat wil oprekken of beperken, naar links of naar rechts, legt ten diepste de bijl aan de wortel van de democratische samenleving zelf.

• Door: Peter Bergwerff
• Uit: Nederlands Dagblad, 09-05-'06
• Bovengeplaatst artikel is geplaatst ter opinie en vertolkt niet overal het gedachtegoed van de SP