Veenendaal

Ongetwijfeld heeft paus Benedictus XVI dinsdag bij zijn optreden op de Universiteit van Regensburg allerminst de bedoeling gehad de islam te beledigen. Maar zijn verwijzing naar een door hemzelf als 'verrassend bot' gekwalificeerde uitspraak van de christelijke keizer Manuel II Paleologos uit 1399 over de gewelddadige erfenis van de profeet Mohammed, was ook weer niet een louter historische illustratie in een louter academisch betoog. Want de paus mocht dan nadrukkelijk afstand nemen van de woordkeus van deze op twee na laatste keizer van het Byzantijnse rijk, inhoudelijk vereenzelvigde hij zich wel degelijk met diens oordeel over de relatie tussen de islam en geweld. Dat deed hij te onbeschermd en daardoor te ongenuanceerd. En dat is in de explosieve mondiale situatie waarin beide religies een niet onbelangrijke rol spelen, vragen om problemen.

Gisteren waren ze te zien in India, Pakistan, Egypte en de Gazastrook. Zei de paus dan iets verkeerds? Nee. op zichzelf genomen niet. In zijn betoog wees hij elke religieuze fundering van geweld af. Godsdienstig geweld verdraagt zich niet met de natuur van God. In het islamitische godsbegrip is die ruimte er echter wel. En zo kan de Koran oproepen tot het met geweld verbreiden van de islam. Weliswaar bevat het heilige boek van de islamieten ook het bekende vers dat ,,er geen dwang in de godsdienst is'' (Soera 2:256). Maar de paus attendeerde erop, dat dit gedeelte stamt uit Mohammeds vroege periode, toen hij nog maar weinig macht bezat. De teneur van zijn betoog was dus duidelijk: de Koran biedt principieel ruimte voor religieus geweld en de geschiedenis van de islam levert er de illustraties bij.

Natuurlijk zei Benedictus daarmee niet dat álle islamieten voorstander zijn van het gebruik van geweld bij de verbreiding van hun geloof. Maar door te verzuimen die belangrijke nuance aan te brengen, riep hij wel die beschuldiging over zich af. Dat is natuurlijk geen rechtvaardiging voor de primitieve volkswoede zoals die zich gisteren in enkele islamitische landen manifesteerde. Maar de paus had er beter aan gedaan zich te realiseren dat niemand in deze wereld redevoeringen houdt in een luchtledig, zeker de hoogste gezagsdrager van de grootste christelijke kerk ter wereld niet. En dat elke toespraak van hem, hoe filosofisch getoonzet ook en hoezeer ook in een academische setting uitgesproken, door de media minutieus wordt uitgeplozen op nieuws.

En ten slotte: Dat de paus zich met kracht keert tegen elke religieuze fundering van geweld is een uitstekende zaak. Maar zijn betoog had aan kracht gewonnen wanneer hij primair binnen zijn eigen christelijke traditie op zoek was gegaan naar voorbeelden daarvan. Want ook daar is een gewelddadige verbreiding van 'de waarheid' helaas meer dan eens vereenzelvigd met de wil van God.

• door Peter Bergwerff
• uit: Nederlands Dagblad, 16-09-'06