Veenendaal

De crisis in de financiele wereld lijkt af en toe bezworen, waarna er weer een bank 'valt' of aandelen kelderen. Minister Bos treedt op als een degelijke crisismanager; hij slaagt er aardig in om branden te blussen. Maar kan hij de boel ook (weer) brandveilig maken?

Steeds meer PvdA-leden trekken de ooit trots afgeschudde ideologische veren weer uit de vuilnisbak. Marx wordt volop uit de stoffigste krochten van sociaal-democratische boekenkasten getrokken. Het neoliberale graaikapitalisme, waarin de vederloze PvdA zich ooit warm dacht te nestelen, stort in.

Niet alleen bij de PvdA ziet men het falen van het kapitalisme. Uit alle hoeken van de samenleving wordt de dood van de neoliberale graai-ideologie geconstateerd. Het is echter maar de vraag of het nu allemaal anders wordt. De oude machthebbers zien hun systeem niet graag veranderen, en het brandveilig maken van de financiele wereld wordt door hen genadeloos gedwarsboomd. Nog altijd zijn Bos - en zijn buitenlandse collega's - genegen hun oortjes te hangen naar de oude macht. De broodnodige veranderingen zullen uitblijven. De veranderingen die door de oude economische machten gedoogd worden, zullen ontoereikend zijn.

De hang naar de oude macht zal de PvdA onherroepelijk stemmen kosten. De sociaal-democratische achterban wil niet langer geknecht worden door de oude economische machten en de ontwrichtingen die zij wereldwijd veroorzaken in milieu, samenleving, politiek en nu ook hun eigen speelveld: de economie.

Voor de hand liggend is het, om de 'vrije markt-economie' te hervormen naar een 'geleide markt-economie' of een 'gemengde markt-economie'; wat die ook mogen betekenen. Maar, als je systemen gaat omvormen, is het niet meer dan een kwestie van gezond verstand om alle opties te bestuderen. Vandaar een aantal gewaagde alternatieven...

Staatseconomie
Het is wellicht controversieel om het hele concept van de markt-economie te laten varen. Het is zeker controversieel om het idee te opperen van een volledig a-private economie; in handen van de staat, dus. We kennen allemaal de geschiedenis van de Sovjet Unie.

Is daarmee het hele idee slecht? Kunnen we het economische systeem niet los zien van de uitvoering ervan, en de staatsvorm waarin het zich genesteld heeft? In een democratische setting zou een dergelijke economie op geen enkele wijze de vrijheid van mensen inknotten - toch? En wanneer je inspeelt op de behoeftes van de samenleving, in plaats van star vast te houden aan 5- danwel 10-jarenplannen, is er geen enkele aanleiding om te geloven dat het systeem instort.

Let wel: bij een economie die volledig in staatshanden ligt, is het risico dat de geschiedenis van de Sovjet Unie zich herhaalt, wel altijd aanwezig. Ik, noch mijn partij, zou voor een dergelijk economisch systeem pleiten. Maar het is altijd goed om de risico's en kansen van zo'n systeem te betrekken in de overwegingen rond de broodnodige hervormingen in de economie.

Maximale bedrijfsgrootten
In een vorig artikel noemde ik al dat de loyaliteit van werkgevers krimpt naarmate de grootte van het bedrijf en de afstand tussen baas en werkvloer groeit. Bij te grote bedrijven vergeten de bazen dat hun werknemers mensen zijn. Werknemers, op hun beurt, worden speelballen van de hebzucht van 'topbestuurders' en aandeelhouders. Door bedrijven te verbieden een vastgestelde maximumgrootte te overschreiden, wordt dit mechanisme beteugeld.

Nadeel is wel, dat hiermee slechts beperkt een rem op de uitwassen van het neoliberale graaikapitalisme wordt gezet. De omvorming van (multi)nationals naar kleine provinciale bedrijfjes zou ook een wildgroei aan regionale aandelenmarktjes kunnen opleveren. Het mag dan wel allemaal menselijker, kleinschaliger en overzichtelijker worden; de kern van het probleem wordt er niet mee aangepakt.

Arbeidersaandelen
In plaats van externe 'investeerders' als aandeelhouders, zouden ook de werknemers aandeelhouders zijn. Zij zijn dan mede-verantwoordelijk voor de koers die hun bedrijf vaart en krijgen een deel van de winst. Fusies en saneringen vinden dan enkel plaats als dat werkelijk goed is voor het bedrijf en haar werknemers. Inderdaad, een vorm van het 'arbeiderszelfbestuur' waar de PvdA (of was het nog de SDAP?) ooit voor pleitte. Een gedemocratiseerde economie.

Hoe moet het dan met externe investeerders? Die zijn (soms) toch ook nodig? Hun geld in ieder geval wel. Natuurlijk moet het mogelijk zijn om financieel in een bedrijf te investeren. Maar in plaats van een hap van de winst en zeggenschap in de bedrijfsvoering, krijg je hier je geld terugbetaald - met eventueel een beloning in de vorm van rente. O-oh... leningen, dus. Hier zit een risicootje...

Een ander risico zit hem ook in de kracht van het concept. Werknemers zullen nooit accoord gaan met een sanering, tenzij het echt niet ander kan. Maar wat als het echt niet anders kan? Kunnen zij dan de banen van hun collega's schrappen om de rest te redden en het bedrijf te behoeden voor faillissement? Kunnen er nog wel goede beslissingen genomen worden op het moment dat de belangen van werknemers onderling verschillen?

Geen van de drie genoemde alternatieven is zonder risico's.
Een blauwdruk voor een risicoloos systeem is er waarschijnlijk ook niet. Ook niet het veilig en heilig gewaande neoliberale vrije markt-kapitalisme. Juist niet. Dit systeem is na haar morele failissement ook nog eens economisch failliet. Het wordt tijd om na te denken over alternatieven. Hoewel ze niet perfect zijn, zijn ze er wel volop.

Ik heb niet de indruk dat Wouter Bos tot de frequente bezoekers van dit weblog behoort. Hij zal dus ook geen kennis nemen van de alternatieven die ik, met mijn beperkte doch creatieve geest, heb overwogen. Hij zal zijn eigen ideeen moeten ontwikkelen. Doet hij dit niet, dan blijft hij kapitaalinjecties geven, terwijl zijn zetelwinst verdampt als Landsbanki-spaargeld.