Veenendaal

Vorige week is de massamoordenaar Anders Breivik veroordeeld tot 21 jaar cel. Mocht blijken dat het niet verantwoord is om hem nadien weer op vrije voeten te stellen, dan kan de straf verlengd worden.
Hiermee komt een einde aan een rechtszaak die een goed jaar heeft geduurd.

Op 22 juli 2011 pleegde Anders Behring Breivik een bomaanslag op een Noors overheidsgebouw in Oslo. Daarna zette hij koers naar het eiland Utoya, waar de jongeren van de Sociaal-Democratische partij een politiek vakantiekamp hielden. Hier richtte hij een bloedbad aan, met 69 doden als gevolg.

Na deze gruwelijke aanslagen is er flink gediscussieerd in politiek, media en samenleving over de toedracht van deze slachting.

Gezien de Islamofobische en anti-Sociaaldemocratische motieven die Breivik hanteerde, rees al gauw de vraag of zijn geestverwanten - zoals Wilders in Nederland - medeverantwoordelijk zijn voor dit drama.
Waneer je echter zou vinden dat Wilders verantwoordelijk is voor Breivik's daden, ben je aan je stand verplicht ook de milieubeweging verantwoordelijk te houden voor de moord op Fortuyn, en de gehele Islam voor de moord op Van Gogh.
Aangezien geen weldenkend mens dat vindt, moet Wilders vrijuitgaan in de verantwoordelijkheidsvraag rond Breivik.
Ironisch genoeg zijn de mensen die de milieubeweging en de Islam wel verantwoordelijk houden voor de respectievelijke moorden ook niet van plan om Wilders verantwoordelijk voor Utoya te houden - wat ze wel aan hun stand verplicht zouden moeten zijn. Hypocrisie is nu eenmaal een diepgewortelde rechtse eigenschap...

Ook werden de vingers gewezen naar het computerspel Modern Warfare en de film Dogville. Eveneens zijn die onterecht.
In Dogville vond er weliswaar een bestraffing plaats in de vorm van een bloedbad, maar onder een geheel andere ethische premisse. De dorpelingen in Dogville hadden hun straf 'verdiend' door de concrete vernedering, misbruik en mishandeling van een concreet persoon. Individuele verantwoordelijkheid voor zaken die zij gedaan hadden.
De jongeren in Utoya zijn niet verantwoordelijk voor de veronderstelde 'Islamisering' van Noorwegen, en zeker niet voor een persoonlijk onrecht jegens Breivik. De Dogville-ethiek (als je die al zou aanhangen) is in deze zaak niet van toepassing.

Noch Modern Warfare, noch Dogville heeft elders voor dergelijke taferelen gezorgd. Het is mijn stellige overtuiging dat media, zoals films en spellen niet verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor het gedrag van volwassen mensen. Die zouden zich toch een maatschappelijk aanvaard normen- en waardenpatroon moeten hebben eigen gemaakt.

Ik geloof in het adagium dat in de slotscene van de eerste Scream-film wordt gehuldigd:
Films creeren geen psychopaten, films maken psychopaten alleen creatiever.

In de rechtszaak die volgde, stond een vraag centraal. Is Breivik toerekeningsvatbaar, of is hij een gek?
Opmerkelijk genoeg wisten nabestaanden en overlevenden niet goed wat ze van hiervan moesten vinden. Ze wilden hem graag verantwoordelijk houden voor zijn misdaad, maar daarmee zou hij wel zijn echte straf mislopen.

In tegenstelling tot Robert M., Richard O., de Canadian Psycho en andere enge lieden, wilde Breivik de verantwoordelijkheid volledig op zich nemen. Hij was de 'held' die 'opstond tegen de verloedering van het land'. Hem voor gek afdoen zou hem diep raken.

En zo kwam Noorwegen voor een bizar dillemma te staan: straffen en verantwoordelijk houden stonden haaks op elkaar.
De rechter besloot tot het laatste. En heeft daarmee de nabestaanden het morele recht om boos te zijn niet ontnomen. Dat is goed.

Zowel Breivik als de nabestaanden zijn tevreden met het vonnis. Een zeldzaamheid in een rechtszaak van deze aard.
De wereld mag blij zijn dat Breivik zit opgesloten; door de verlengingsoptie mogelijk zelfs voor onbepaalde tijd. Het gevaar dat hij met zich meedraagt is uitgeschakeld.

En zo kan het dat een misdadiger zijn straf in zekere zin ontloopt, maar het recht toch in zekere zin zegeviert.
Alleen het aangerichte leed is niet meer terug te draaien...