Veenendaal

De Economie versus Het Individu

Kapitalisme is het verbazingwekkende geloof dat de meest verdorven der mensen de meest verdorven dingen zullen doen voor het hoogste goed van iedereen.
John Maynard Keynes, 1883-1946

We hebben allemaal gezien hoe de verschillende markten met elkaar in verbinding staan. Toen de IJslandse financiële sector omviel, vielen de Noord-Amerikaanse en Europese financiële sectoren ook. De huizenmarkt en de automarkt kwamen al gauw in de problemen; alsmede de overheden van verschillende landen, provincies en gemeenten. De bouw raakte in het slop, en nu is de zorg aan de beurt.
Waarom zijn Keynes en zijn ideeën dan zo taboe in zoveel politieke kringen?

Natuurlijk is daar het puntje van de oplopende staatsschuld. Wil je als overheid investeren in tijden van economische neergang, dan ontkom je er welhaast niet aan om de staadsschuld op te laten lopen. Keynes was hiervan een pleitbezorger. Hierin schuilde destijds de aanvankelijke huivering van President Roosevelt, en het is nu de motor achter de investeringsonwil van regeringen anno nu. Met als schoolvoorbeeld het 'stabiliteitspact' van de Europese Unie.

Een andere reden is de visie op overheid die vandaag de dag veelal gehanteerd wordt. Vond Roosevelt nog dat een overheid haar volk moest bijstaan in tijden van misère; vandaag de dag wordt de overheid geacht zich zoveel mogelijk afzijdig te houden. "De geluksmachine gaat uit," aldus Mark Rutte. Ronald Reagan stelde het in de jaren '80 nog bauder, met zijn: "De overheid is niet de oplossing, ze is het probleem."

De overheid (in haar algemeenheid) is natuurlijk een instituut dat is opgericht als hoeder van het algemene belang; het belang van het collectief. In het (neo-)liberale kapitalisme staat echter niet het collectief, maar het individu centraal. Het collectief wordt in het slechtste geval afgewezen (Wientjes: "Solidariteit is niet meer sexy") of ontkend (Thatcher: "De samenleving bestaat niet"); in het beste geval beschouwd als een optelsom van individuen (Rand: "Het 'algemeen belang' is een zinloos begrip, tenzij letterlijk genomen, in welk geval de enige mogelijke betekenis is: de som van het welzijn van alle betrokken individuele mensen.")

In deze mensvisie is de overheid, en zeker een overheid die ingrijpt in 'de economie', een sta-in-de-weg. In de woorden van de al eerder geciteerde grondlegger van het neoliberalisme, Ayn Rand (pseudoniem voor Alissa Zinovievna Rosenbaum, 1905-1982): "Overheidssturing van de economie in een land - enige vorm of mate van een dergelijke controle, door een groep, voor welk doel dan ook - berust op het basisprincipe van etatisme, het beginsel het leven van de mens aan de staat toebehoort."
Ook de Amerikaanse president, Ronald Reagan (1911-2004), die gezien wordt als één van de mensen die de neoliberale politiek heeft uitgerold over de wereld, was wars van (verregaande) overheidsinterventies: "De overheid is er om ons te beschermen tegen elkaar. Waar de overheid buiten haar begrenzing is gegaan, is bij de beslissing om ons te beschermen tegen onszelf."

Hoewel de praktijk dikwijls anders uitwijst, is de simpele logica achter dit neoliberale grondbeginsel: als iedereen zijn eigen boontjes dopt, worden ieders boontjes gedopt. Vandaar de terughoudendheid van overheden om de economie (substantieel) te stimuleren; laat staan te sturen. Het is immers de verantwoordelijkheid van de individuele deelnemers van de economie (de mensen) om tot welvaart te komen.

Deze visie kent echter twee belangrijke paradoxen.

In de eerste plaats is er de hypocrisie die gepaard gaat met de toepassing van deze ideologie.
De financiële sector eist zoveel mogelijk met rust gelaten te worden, totdat zij om dreigt te vallen. Dan is zij plotseling geen private, maar een collectieve verantwoordelijkheid.
Gerrit Zalm aanvaardde de functie van hoofd van het genationaliseerde ABN-AMRO, terwijl hij als liberaal alleen al zou moeten walgen van het idee van een staatsbank.
Alan Greenspan was tot 2006 voorzitter van The Federal Reserve System, dat zich bezig houdt met monetair beleid; een instantie die in zijn opvattingen helemaal niet zou mogen bestaan.
En basaler: kun jij je een (liberale) overheid voorstellen zonder ministerie van Economische Zaken en/of Werkgelegenheid? Nee toch? En dat, terwijl de overheid  volgens de neoliberale ideologie geen bemoeienis met de economie dient te hebben...

De tweede paradox is principiëler van aard. Economie is bij uitstek een collectieve aangelegenheid. In je eentje kun je immers geen zaken doen. Door de hele samenleving vinden interactie(s) en transacties plaats, die elkaar beïnvloeden. Het negeren van dit principe, en het beschouwen van economie als individuele of individualistische aangelegenheid, grenst aan waanzin.

"En wat Nederland tot een sterk land maakt, is dat we in het verleden op cruciale momenten de juiste keuzes hebben gemaakt," zei premier Rutte tijdens zijn Schoo-lezing in 2013. "Nederland slaagt er steeds weer in om de bakens te verzetten."
Rutte heeft geen ongelijk. Alleen zou het verzetten der bakens wellicht in de eerste plaats zijn eigen denken moeten betreffen...