Veenendaal

Als ik een lijst van zonden, of zondige eigenschappen, zou moeten opstellen, dan zou ik daar 'hoogmoed' niet zo snel opzetten. Een (te) positief zelfbeeld is niet echt een zonde, als je het vergelijkt met wreedheid, racisme, parasitair gedrag, hypocrisie, leugenachtigheid, onachtzaamheid of machtswellust.
Paus Gregorius I was het daar dus niet mee eens. Niet alleen staat hoogmoed op zijn lijstje; het staat ook nog eens BOVENAAN. Volgens Gregorius is hoogmoed de allerergste zonde...

Waarom heeft Gregorius zoiets triviaals als misplaatste eigendunk bovenaan de lijst van hoofdzonden geplaatst?
Omdat, volgens hem, alle andere zonde uit hoogmoed voortkomt. Lucifer, de demon die aan hoogmoed gekoppeld wordt, werd volgens de overlevering door hoogmoed gedreven toen hij de hemel verliet en transformeerde in de Satan.

Aangenomen dat hoogmoed de bron is voor de alle andere zonden, is het voor de Rooms-Katholieke kerk logisch om hem bovenaan te zetten. Je kunt je echter afvragen of hoogmoed wel de bron is van alle kwaad. En, in ogenschouw nemende dat Lucifer of Satan niet relevant zijn in het socialistische gedachtegoed, kan dit niet het einde van het verhaal zijn.
Wat wij ons moeten afvragen is WAT hoogmoed eigenlijk is - en hoe het zich verhoudt tot menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit.

Wat is hoogmoed?

Zelfvertrouwen is in zichzelf geen zonde. In tegendeel; het is juist een bijzonder waardevolle eigenschap - ook in het socialisme. Ieder individu heeft een zekere dosis zelfvertrouwen nodig. Een geloof in zichzelf om de verantwoordelijkheid te kunnen nemen voor jezelf, je medemens en je leefwereld. Een geloof in jezelf, om bij te kunnen dragen aan het verschil dat er gemaakt moet worden.
Maar TEVEEL van het goede, maakt dat het goede niet meer het goede is. En als zelfvertrouwen overslaat in ijdelheid is het niet meer goed...

Het interessante van ijdelheid is dat het woord zowel 'zelfliefde' kan betekenen (als in: ijdeltuiterij), als ook 'vergeefsheid' of 'zinloosheid' (als in: een ijdele poging). En dat is niet alleen zo in het Nederlands; ook het Engelse 'vanity' (met vervoegingen als 'vainly' en 'in vain') heeft die dubbele betekenis.
Nu ben ik geen linguist of etymoloog, dus het zou van hoogmoed getuigen als ik zou beweren te weten waar het verband tussen beide betekenissen vandaan komt. Maar interessant is het wel.
Je zou eruit kunnen opmaken dat je niets hebt aan een ijdel mens; dat een ijdel mens niet bijdraagt aan een betere wereld.
Daarmee is het zondige karakter van ijdelheid evident: wie teveel van zichzelf houdt, kan zich niet bezighouden met zijn/haar verantwoordelijkheden ten opzichte van de wereld.

Proleem opgelost? Nee.
Iedereen die maar iets van de politiek weet, is dat deze tot aan de nok gevuld is met ijdeltuiten. IJdeltuiten die graag in de krant worden geciteerd, of voor een camera staan te ratelen. Eerzuchtige types.
Maar wel eerzuchtige types die zich ook dienstbaar opstellen aan hun idealen en de mensen die zij vertegenwoordigen. Die zich naar eer en geweten inzetten voor de belangen van het volk, en voor wat zij menen wat een betere wereld is.
De balans tussen ijdelheid en dienstbaarheid verschilt van persoon tot persoon. En ook aan wie een politicus dienstbaar is, verschilt. Maar zelfliefde kan dus best samengaan met idealisme.
Het wordt pas gevaarlijk als die zelfliefde zo groot is dat er geen ruimte meer is voor iets anders. Dat je denkt alles te kunnen maken, en aan niemand verantwoording schuldig bent. Narcisme. Hoogmoed.

Menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid
en Solidariteit

Er zijn politici die hun baantje belangrijker vinden dan de mensen die zij (horen te) vertegenwoordigen. Die aan de haal gaan met de macht die ze is toevertrouwd. Die hun achterban liever een mes in de rug steken, dan dat zij hen vertegenwoordigen.
En hoewel de wet ruimte biedt voor vele vormen dit soort verraad, is dit gedrag aan te merken als een misdaad tegen de democratie - omdat het schadelijk is voor het vertrouwen hierin.

En ik denk dat we hier tot de kern van de zonde komen. Een hoogmoedig mens denkt boven alles verheven te zijn. Ook boven moraal.
Als jezelf de enige 'waarde' bent, is er geen ruimte voor andere waarden. Ook niet voor Menselijke Waardigheid, Gelijkwaardigheid en Solidariteit. In die zin is de aanname van Gregorius I, dat alle zonde voortvloeit uit hoogmoed, zo slecht nog niet. Als je vol bent van jezelf, past er geen ethisch besef meer bij.

Niet alleen is hoogmoed een blokkade voor het goede; het is een zonde tegen elk van de drie kernwaarden.
MENSELIJKE WAARDIGHEID, het geloof dat ieder mens van unieke waarde is, is onverenigbaar met de gedachte dat er maar één mens telt - jezelf.
Van GELIJKWAARDIGHEID tussen ieder uniek mens blijft niets over wanneer je er één boven de rest plaats - jezelf.
En iemand die alleen zichzelf maar waarde toekent, handelt lijnrecht tegenovergesteld aan SOLIDARITEIT.

De zonde

Hoogmoed. Het was hooguit een irritante eigenschap; maar 'zonde'? Dat vond ik wel een erg zwaar label voor egotripperij.
Nu ik meer bij hoogmoed heb stilgestaan, zie ik de zonde erin. Hoogmoed is niet alleen het afwezige van het goede - het staat het goede in de weg en druist er zelfs tegenin. En daarom mag het als zonde beschouwd worden; niet alleen een zonde tegen de Rooms-Katholieke Kerk, maar ook een zonde tegen de socialistische waarden.

Ik moet het Catholisisme props geven voor het ontdekken van het kwaad in hoogmoed. En tegelijkertijd vind ik het ironisch dat hoogmoed is aangemerkt als 'de allerergste hoofdzonde' door iemand die zichzelf 'God's plaatsvervanger op aarde' noemde...

Maar de kwaadaardigheid van hoogmoed erkennen, is nog niet hetzelfde als hoogmoed aan te merken als allerergste zonde. En we hebben er nog zes te gaan. Wellicht zit er nog een grotere zonde tussen. Hebzucht, bijvoorbeeld...

WORDT VERVOLGD...