Veenendaal

NAAM: T'Challa
ALIAS: Black Panther

VERSCHIJNT IN: Captain America 3, Black Panther, Avengers 3,4

Synopsys: T'Challa is koning van het Afrikaanse high-tech dwergstaatje Wakanda, waar immense hoeveelheden van het verder zeer zeldzame metaal Vibranium te vinden zijn. Wat buiten de grenzen van Wakanda nagenoeg niemand weet, is dat hij daarnaast ook de superheld Black Panther is.

"Dat iets werkt," zegt prinses Shuri – hoofd innovatie van Wakanda – als zij haar uitvindingen toont aan haar broer, koning T'Challa, "betekent niet dat het niet verbeterd kan worden." (1)
Woorden die in de film slaan op het Black-Pantherkostuum, maar ook gezegd worden over de Marvel-filmreeks zelf. Want hoewel de films van Marvel boven andere (superhelden-)films uittorenen is innovatie van belang om de formule niet sleets te laten worden. Bovendien is niet elke film in de serie een ontegenzeggelijk meesterwerk. Met name films uit het midden van de reeks (fase 2) laat te wensen over, en zelfs de 'Black Panther'-film – goed voor 7 Oscarnominaties, waarvan 3 gewonnen – is niet geheel foutloos. Het moment dat T'Challa en Eric Killmonger in een honderden meters diepe mijn vallen, zonder op te houden elkaar klappen te geven, ondermijnt bijvoorbeeld de spanning van het moment behoorlijk. Sowieso lijkt het 'geaarde in onze werkelijkheid', waarmee de Marvel-films met Iron Man in 2008 van start gingen, tot het verleden te behoren. De futuristische technologie van Wakanda is wel erg vergevorderd – zeker voor een dwergstaatje dat al eeuwenlang een beleid van extreem isolationisme voert. En de werking van het hartvormige kruid als aan/uit-knop van superkrachten is onlogisch.
Bovendien jaagt de film er wel gelijk de belangrijkste tegenstanders van T'Challa doorheen: aan het eind van de film zijn Eric Killmonger en Ulysses Klaue dood, en heeft T'Challa vrede gesloten met M'Baku van de Jabari-stam. Je zou haast denken dat schrijver-regisseur Ryan Coogler er rekening mee hield dat er geen vervolg gemaakt zou worden.

Maar de zwaktes van de film zijn overkomelijk, als je bedenkt wat het belang van deze film was. Het is de eerste superheldenfilm van deze omvang met een donkere hoofdrolspeler. Natuurlijk had je jaren geleden de Blade-trilogie, maar dat waren toch B-films. En de film Steel, uit 1997, haalt die status nog niet eens. Voor een film van het formaat van 'Black Panther' is het voor 'studio-executives' verleidelijk om het op 'veilig' te spelen, en de film zich vanuit het perspectief van de roomwitte CIA-agent Everett Ross te laten afspelen. Maar Ross duikt pas in de tweede akte op.
Dat niet alleen; de film gaat ook nog eens in op 'zwarte' thema's zoals racisme, onderdrukking en slavernij, en staat stil bij de vraag hoe het zou zijn als de rollen werden omgekeerd. "Weet je," zegt Killmonger, "waar ik vandaan kom... als zwarte mensen een revolutie begonnen, hadden ze nooit de vuurkracht of de middelen om tegen hun onderdrukkers te strijden. Waar was Wakanda?" (2)

Het belang van Black Panther is niet te onderschatten. Uit een studie van de National Research Group, genaamd de #RepresentationMatters-rapportage, blijkt dat 2 op de 3 zwarte Amerikanen zichzelf of hun cultuur niet vertegenwoordigd zien op tv of in films. Bovendien wil 86% van de zwarte Amerikanen meer verhalen waarin zij vertegenwoordigd worden zien in deze media.
83% van de zwarte Amerikanen – en 66% van alle ondervraagden – vindt bovendien dat de media negatieve stereotypes over zwarte mensen bestendigen (3).

En waar zwarte mannen geen eerlijke vertegenwoordiging kennen in de media, geldt dat nog zwaarder voor zwarte vrouwen. "Wie zwart is én vrouw, krijgt opvallend vaak te maken met minachting en discriminatie, schrijft Nancy Jouwe op OneWorld.nl; "Zwarte vrouwen worden weggezet als te assertief, te agressief, te boos." Ze verklaart dat de combinatie van zwart, vrouw, en mondige publieke figuur ervoor zorgt dat mensen als Sylvana Simons, Anousha Nzume, Seada Nourhussen en Clarice Gargard bij het minste of geringste de strontkar over zich heen krijgen. Dit mengsel van racisme en sexisme heet 'misogynoir'. Diezelfde misogynoire cocktail is tevens de reden dat er voor zwarte actrices slechts beperkte keuze is in de rollen die ze kunnen spelen – en wel noodgedwongen stereotypes moeten neerzetten, willen ze succes hebben.
"De vraag is wat dit doet met zwarte meisjes, als dit soort stereotiepe personages de representatie vormen van de vrouwen waartoe zij opgroeien," schrijft ze. "Zolang misogynoir een plek heeft in onze cultuur, betekent het dat zwarte vrouwen constant moeten blijven knokken voor hun eigen agency, representatie en waardigheid." (4)

Mensen met een donkere huidskleur worden te weinig en te ééndimensionaal neergezet in de media. Maar dat geldt eigenlijk voor alle minderheden. Transgender personen komen er zeker bekaaid vanaf, met name in fictie. Transgender personages komen zeer zelden voor in films, en die enkele keer dat ze te zien zijn worden ze neergezet als psychopaten (Norman Bates in Psycho, Buffalo Bill in Silence of the Lambs), of als grap (Lois Einhorn in Ace Ventura, de Playboy-Bunny in I now pronounce you Chuck and Larry). Een realistisch beeld wordt er er nagenoeg nooit gegeven; transfobie en transpaniek worden daarentegen wel volop gevoed met dit soort misleidende beeldvorming.
Bovendien: die ene uitzonderlijke keer dat er een positief, of op zijn minst genuanceerd, transgender personage verschijnt in de media, dan wordt deze nagenoeg altijd gespeeld door een cisgender acteur (Hillary Swank in Boys don't cry, Felicity Huffmann in Transamerica).
De 'Monitor Representatie van Transgender Personen in 2018' laat er geen misverstanden over bestaan: "Transgender personen zijn in 2018 percentueel minder vaak in de geschreven media aanwezig dan in de samenleving. Ook is er sprake van een daling in het aantal berichten over transgender personen en onderwerpen ten opzichte van de afgelopen twee jaar," is te lezen in de conclusies van het rapport. Hierin is bijgehouden hoe vaak de (Nederlandse) media dat jaar schreven over transgender personen, en de wijze waarop zij dat deden. En ook hier schort het niet alleen aan de bekaaide omvang, maar ook aan het bijzonder weinig diverse beeld dat naar voren wordt gebracht: "Zo gaat het in de media voornamelijk over transgender vrouwen, zijn ze wit en hebben ze geen last van een fysieke beperking. Transgender mannen komen nog steeds weinig voor in de media, en non-binaire personen nog minder." (5)

De media worden gedomineerd door de mensen die ook domineren in de samenleving. Veelal witte mannen in grijze pakken, die menen alles te weten en bij het eerste zuchtje tegenwind klagen "dat je tegenwoordig niets meer mag zeggen."
Bovendien is het een specifiek slag witte mannen die het voor het zeggen hebben inde media: de hoger opgeleide – rijke – witte mannen. De arbeidersklasse hoeft niet te rekenen op een eerlijke vertegenwoordiging in de media. "Ondergewaardeerd, onzichtbaar en onmachtig," schrijft Ron Meyer in zijn boek 'de Onmisbaren'. "Jullie zitten zelden aan de tafels van de talkshows – behalve als je iets heel absurds doet." (6)
Wie niet aan het plaatje van de welgestelde man voldoet, wordt al gauw niet voor vol aangezien. Presentator Naeeda Aurangzeb werd op 45-jarige leeftijd door één van haar gasten (een Tweede-Kamerlid) voor stagiaire aangezien. "Het zit er heel diep in: jij moet dankbaar zijn dat jij in dit land op de radio mag komen," vertelt ze De Volkskrant. "De vijfde generatie van immigrantenkinderen komt er nu aan hè, wanneer worden die gezien als Nederlanders?" (7)

Aan het eind van de film spreekt T'Challa de Verenigde Naties toe. Hij kondigt aan dat Wakanda uit de schaduwen zal treden, en de politiek van isolationisme tot het verleden behoort. De vertegenwoordiger van een ander land valt hem in de rede, met de vraag wat Wakanda de wereld heeft te bieden. Een woordelijk antwoord blijft uit. We zien T'Challa breed glimlachen, waarna de aftiteling van start gaat.
Natuurlijk heeft de wereld veel baat bij hetgeen Wakanda te bieden heeft aan grondstoffen en technologie. Net zoals dat de samenleving veel baat zou hebben van een meer evenwichtige vertegenwoordiging in de media. Ten eerste, omdat er daarmee recht wordt gedaan aan eenieder die geen welgestelde witte man in grijs pak is. Bovendien helpt het ons om elkaar beter te leren kennen. "Toenemende zichtbaarheid kan leiden tot meer begrip en 'mainstreaming' van wat eerder als vreemd of bedreigend gezien werd. Dat kan leiden tot meer acceptatie in de samenleving. Tegelijkertijd kan onjuiste representatie leiden tot onbegrip en stigmatisering," (8) staat er in het voorwoord van de Monitor Representatie Transgender Personen.
"Allen kennen we de waarheid," zei T'Challa, "er is meer dat ons verbindt dan dat ons scheidt. Maar in tijden van crisis bouwen de wijzen bruggen, terwijl de dwazen barrières opwerpen." (9)
Een evenredige vertegenwoordiging in de media van alle groepen in de samenleving, en niet enkel van de dominante happy few, is zo'n brug. Laten we werken aan een kleurrijker medialandschap, waarin eenieder zich kan herkennen. En wanneer je eigenlijk wel tevreden bent met de media zoals we die vandaag de dag kennen, denk dan aan de woorden van prinses Shuri: "Dat iets werkt betekent niet dat het niet verbeterd kan worden."

• Opgedragen aan Chadwick Boseman, 1976 – 2020

Noten:

1. Black Panther, Marvel Studio's 2018
2. idem
3. (auteur onbekend) Two in three Black Americans don't see themselves represented in movies and TV, study says, USA Today 2020; https://eu.usatoday.com/story/entertainment/movies/2020/09/17/study-black-americans-no-representation-movies-tv/3476650001/
4. Jouwe, N., Wat is misogynoir en hoe herken je het?, OneWorld 2021 (origineel: 2020); https://www.oneworld.nl/lezen/discriminatie/racisme/wat-is-misogynoir-en-hoe-herken-je-het/
5. Herber, E., Alphen E. van (red), Uitterlinden, N. (red), Wit, succesvol en vrouw – Monitor representatie transgender personen 2018, Transgender Netwerk Nederland 2019; https://www.transgendernetwerk.nl/wp-content/uploads/mediamonitor-2018-1.pdf
6. Meyer, R., De Onmisbaren, een ode aan mijn sociale klasse, Uitgeverij Prometheus, 2021
7. Vuijsje, R., Politicus: 'Loop je stage hier?' Ik: 'Nee, ik ben de presentator. Ik ga u zo interviewen.', De Volkskrant, 2021; https://www.volkskrant.nl/mensen/politicus-loop-je-stage-hier-ik-nee-ik-ben-de-presentator-ik-ga-u-zo-interviewen~ba29eeda/
8. Herber, E., Alphen E. van (red), Uitterlinden, N. (red), Wit, succesvol en vrouw – Monitor representatie transgender personen 2018, Transgender Netwerk Nederland 2019; https://www.transgendernetwerk.nl/wp-content/uploads/mediamonitor-2018-1.pdf
9. Black Panther, Marvel Studio's 2018