Veenendaal

Eerlijk zullen we alles delen...

De gemeenschap die armoede noch rijkdom heeft rust altijd op de edelste beginselen.
Plato 427-347 vc.

Het spel 'Monopoly' (Parker Brothers, 1935) is een basale, en ~ voor zover mijn kennis en voorstellingsvermogen reiken ~ de meest ideaaltypische simulatie van de vrije markt. De regels zijn vrij bekend: elke speler begint met eenzelfde startkapitaal, en naarmate het spel vordert doet zij investeringen om zoveel mogelijk geld te verdienen.

Stel je nu eens voor, dat niet alleen het startkapitaal gelijk is; maar de straten blijven gemeenschappelijk bezit, wanneer er iemand op 'Vrij Parkeren' landt wordt de pot gelijkmatig verdeeld over alle spelers, en wanneer iemand in de Gevangenis belandt lappen alle spelers evenveel om haar eruit te halen. Kortom: volledige nivellering. Het spel zou nergens toe leiden. Het is niet voor niets de nachtmerrie van Ayn Rand en haar gevolg. Het is tevens het stigma wat op veel socialisten wordt gedrukt; van hen wordt (veelal onterecht) gedacht dat zij geld verdienen iets 'smerigs' vinden. En hoewel PvdA-voorzitter Spekman nivelleren 'een feestje' noemt, heeft deze extreme vorm van nivellering weinig met sociale idealen te maken.

Toch kan de economie niet zonder enige vorm van nivellering.

Stel je nu eens voor dat het startkapitaal in 'Monopoly' helemaal niet gelijk heeft. De ene speler krijgt een startkapitaal van €100, terwijl de ander €100.000 krijgt - plus een aantal straten waarvoor zij niet heeft hoeven te betalen. En omdat ze goed bevriend is met de bank, kan ze huizen en hotels bouwen voor de helft van de prijs.
Binnen de kortste keren zal zij de andere spelers hebben ontdaan van het kleine beetje bezit dat zij hebben, heeft zij gewonnen, en is er dus geen spel meer te spelen. En deze ongelijkheid is wel de realiteit in de echte wereld. Sommige mensen worden rijker geboren dan anderen; mensen met veel geld hebben betere 'connecties' dan mensen zonder. Met andere woorden: er is ongelijkheid in onze wereld...

Nivelleren is het dempen van deze ongelijkheid. Het wordt veelal gezien als een vorm van georganiseerde liefdadigheid, of als een ethische doelstelling. Wat veelal niet benoemd wordt, is de economische noodzakelijkheid ervan: bij grote ongelijkheid functioneert de markt niet goed. Het 'spel' is binnen de kortste keren 'uit'.

De econoom Thomas Piketty (1971) heeft zich verdiept in allerhande ongelijkheidscijfers van 25 landen en creëerde zodoende een database die teruggaat naar pak-hem-beet het jaar nul. Hieruit blijkt dat het rendement op kapitaal (geld ontvangen omdat je geld hebt) structureel rond de 5% schommelt; het rendement op arbeid (geld ontvangen uit werk) rond de 2%. Kortom: Je wordt rijker van rijk zijn, dan van werken. De enige uitzondering hierop (sinds het begin van de jaartelling) is rond de Eerste Wereldoorlog tot aan de jaren '70.

Vandaag de dag hebben de 3 rijkste Nederlanders meer geld dan de 8.000.000 armste Nederlanders bij elkaar. Met z'n drieën meer geld hebben dan de helft van al je landgenoten ~ als dat geen ongelijkheid is...

Piketty vermoedt op basis van zijn gegevens, dat standaardmaatregelen zoals enigszins scholen, reguleren en nivelleren niet volstaan om de kolossale en immer groeiende ongelijkheid werkelijk aan te pakken. Er is iets drastischers nodig, hoewel die scenario's onwaarschijnlijk (de terugkeer van enorme economische groei of hoge belasting op kapitaal) of onwenselijk (de Derde Wereldoorlog) zijn. Maar wordt er niets gedaan, dan komt het proces van groeiende ongelijkheid pas tot een einde wanneer de kapitalistenklasse de gehele wereld bezit; het 'spel' dus is afgelopen.

Karl Marx (1818-1883) voorspelde dat, wanneer de economische ongelijkheid eenmaal 'groot genoeg' is, de mens het niet meer zou pikken. Er zal dan een (wereldwijde) revolutie uitbreken. Mij lijkt het beter om de revolutie voor te zijn, en nu de ongelijkheid aanpakken en de definitieve ontsporing van de economie te voorkomen.
Volgens Piketty is de geschiedenis van ongelijkheid altijd door en door politiek geweest. En aangezien de politiek van ons allemaal is, ligt hier dus een grote verantwoordelijkheid voor ons allemaal. Niet om een revolutie plaats te laten vinden, maar wel om de economie een drastisch andere koers te laten varen - teneinde het 'spel', de markt, te redden. Het is tijd om in actie te komen. Om (toch maar) met Marx te spreken: "Je hebt niets te verliezen, anders dan je ketenen..."