Veenendaal

Foto: CEDAW / College voor Rechten van de Mens

Longread

DISCLAIMER: Onderstaand artikel is een verkenning van de relatie tussen mensen- en vrouwenrechten. Het geeft niet per definitie de mening van de schrijver weer, of die van SP-afdeling Veenendaal.

VN Vrouwenverdrag

Maandag 7 maart 2016 presenteerde Kathalijne Buitenweg namens het College voor de rechten van de mens een rapportage over de naleving van het Vrouwenverdrag in Nederland.

De belangrijkste boodschap van het rapport is dat de positie van vrouwen op veel terreinen weliswaar is verbeterd, maar dat er verschillende factoren zijn die gelijkheid van vrouwen en mannen in de praktijk belemmeren en dat de overheid een grotere rol zou moeten nemen om de positie van vrouwen te verbeteren.

Zo besteedt het College in de presentatie onder andere aandacht aan zijn eigen onderzoek naar zwangerschapsdiscriminatie, waaruit blijkt dat 45% van zwangere vrouwen daarmee te maken heeft gehad.i

In 1948 is de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aangenomen. In deze verklaring staat dat de mensenrechten universeel zijn en mensen niet gediscrimineerd mogen worden op grond van hun sekse.
Toch werd in 1979 met het VN Vrouwenverdrag (CEDAW) expliciet vastgelegd dat vrouwenrechten mensenrechten zijn.
Waarom zou een dergelijke verdrag nodig zijn geweest en vandaag de dag nog steeds nodig zijn? Zijn de artikelen in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens dan niet volledig of niet duidelijk genoeg?

Kortom; Zijn de Universele Rechten van de Mens voldoende om het onrecht dat vrouwen wordt aangedaan te adresseren of moeten vrouwenrechten expliciet gekoppeld worden aan mensenrechten?

Publiek en privé

In ‘Feminism, Women’s Human Rights and Cultural Differences’ schrijft Susan Moller Okin dat mensenrechten weliswaar geaccepteerd zijn en dat ze voor iedereen zijn, ook voor vrouwen. In de praktijk echter, worden vrouwen wereldwijd gediscrimineerd op veel verschillende manieren. Deze discriminatie wordt vaker als natuurlijk, onvermijdelijk en goedaardig gezien dan andere vormen van discriminatie die volgens de mensenrechten verklaring verboden zijn. Het wordt veelal gezien als onderdeel van een cultuur.

In 1948, toen de verklaring werd aangenomen, was het nog veel meer dan nu gebruikelijk dat vrouwen andere en minder rechten hadden dan mannen. De verklaring werd geïnterpreteerd op een manier die paste bij de gebruikelijke rolverdeling. Het werd geformuleerd met de man als hoofd van het huishouden in gedachten. Deze mannen hadden rechten ten opzichte van elkaar en ten opzichte van de staat. De privésfeer werd met rechten beschermd tegen inmenging en schending van buitenaf, maar niet tegen schending van binnenuit, tussen gezinsleden onderling.
Maar, de privésfeer, het gezinsleven, is nou juist de plek waar het leven van veel vrouwen zich afspeelt. Cultuur, religie of sociale normen bepalen bijvoorbeeld dat zij onder het gezag van hun man of hun vader vallen, of dat zij zorgen voor de kinderen en het huishouden.

In zijn essay ‘Remarks on Legitimation trough Human Rights’ maakt Jurgen Habermas duidelijk dat privé- en publieke zelfstandigheid elkaar veronderstellen. Burgers kunnen alleen gebruik maken van hun publieke rechten als hun privéleven op een gelijkwaardige manier beschermd wordt, en aan de andere kant kan gelijkheid in de privésfeer gecreëerd worden als ze gebruik kunnen maken van hun publieke rechten als burgers.
In de praktijk is het in veel landen voor vrouwen moeilijk om van rechtenin het publieke leven gebruik te maken, onder andere omdat de privésfeer hen weinig mogelijkheid biedt om aan dit publieke leven deel te nemen.

Men kan dus belang hechten aan vrouwenrechten die inspelen op de situatie binnen de privésfeer. Deze kunnen vrouwen in staat stellen ook van hun rechten in de publieke sfeer gebruik te maken.
Maar om welke speciale rechten in de privésfeer en de publieke sfeer gaat het dan dat zij vooral op vrouwen van toepassing zijn?

Perspectief

De mensenrechten zijn in eerste instantie opgesteld vanuit het perspectief van de situatie van de man als hoofd van het gezin. Dit perspectief en de daarbij behorende prioriteiten moesten veranderen om te zorgen dat vrouwenrechten ook als mensenrechten werden gezien. Het gaat er daarbij niet alleen om dat vrouwen niet dezelfde rechten hebben als mannen, maar dat het perspectief en de prioriteiten veranderen als de situatie van vrouwen net zo belangrijk wordt geacht als die van mannen. Het gaat hier om zaken als verkrachting, huiselijk geweld, reproductieve rechten, de waardering van zorg, opvoeding en huishoudelijk werk, de opleidingsmogelijkheden, de kans op werk, bezit en gezondheidszorg. Lange tijd werden zij gezien als een bijzaak, een zaak van vrouwenrechten, niet van mensenrechten. Blijkbaar werd de situatie van vrouwen, hoewel zij de helft van de bevolking vormen, gezien als iets bijzonders, een afwijking.

Op het moment dat vrouwenrechten wel als mensenrechten worden erkend hebben zij een hogere prioriteit en zijn regeringen eerder geneigd om belang toe te kennen aan deze zaken.

Zichtbaarheid

Wanneer het gaat om zaken als seksualiteit, huwelijk, erfenis en de zeggenschap over kinderen wordt het respect voor en het behouden van culturele verschillen aangehaald. Culturele en religieuze rechtvaardiging van ongelijkheid voor vrouwen heeft nog steeds veel invloed en dit is volgens Okin een van de redenen waarom het zo belangrijk is dat vrouwenrechten worden erkend als mensenrechten. De omvang van de problemen en de ongelijkheden worden door veel mensen nog steeds niet gezien of afgedaan als onbelangrijk, natuurlijk of cultureel te rechtvaardigen. Voorbeelden daarvan zijn ook hier in Nederland te vinden. Zo denken veel mensen dat vrouwen in Nederland dezelfde kansen hebben als mannen. En toch is twee weken geleden gebleken dat 45% van zwangere vrouwen te maken krijgt met zwangerschapsdiscriminatie, en dat zij dus vanwege een situatie die specifiek voor hen geldt, niet dezelfde kansen op werk hebben als mannen. Onder andere doordat vrouwenrechten nu als mensenrechten gelden heeft het College de mogelijkheid onderzoek naar dit soort zaken te doen, mensen bewust te maken en invloed uit te oefenen op beleid.

Belangengroepen voor/door vrouwen die verbetering willen zien in de situatie van vrouwen hebben zich gericht op het vertalen van hun belangen in termen van mensenrechten, want de taal van mensenrechten heeft invloed. Het kan deuren openen naar verbetering in de praktijk.
Het is geen garantie, een staat kan een getekend verdrag in de praktijk natuurlijk nog steeds negeren. Echter, dat zal de reputatie van zo’n staat niet ten goede komen.

Een andere reden die door Okin wordt aangehaald om vrouwenrechten als mensrechten te erkennen is de invloed die het heeft op het recht op asiel. Vrouwen die vluchten voor gedwongen huwelijken en genitale verminking kunnen een vluchtelingenstatus krijgen. Dit zorgt er vervolgens voor dat andere staten, die deze vluchtelingen ontvangen, meer moeite doen om het onrecht te reduceren of te stoppen. Ook op deze manier zorgt de koppeling van vrouwenrechten aan mensenrechten dus indirect ervoor dat onrecht tegen vrouwen een actueel gespreksonderwerp blijft.

Conclusie

“Many violations of woman’s basic human rights both occur within families and are justified by reference to culture, religion, or tradition. So recognizing woman’s rights as human rights means looking at the institutions of family, religion, and culture or tradition in a new light.”
Okin

Er is geen garantie is dat onrecht tegen vrouwen in alle staten actief aangepakt wordt. Toch zijn er, zoals Okin benoemt, een aantal redenen om vrouwenrechten als mensenrechten te erkennen, en is het nodig geweest om het concept van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens vanuit een ander perspectief te bekijken.

Deels omdat ze niet voldoende van toepassing zijn op de domeinen waar het leven van veel vrouwen zich grotendeels afspeelt; het gezinsleven. En omdat de basisrechten meer kunnen betekenen voor vrouwen op het moment dat hun privérechten beter gewaarborgd worden. De focus is een stukje verschoven van het publieke leven en de rechten ten opzichte van de staat naar het leven achter de voordeur; de cultuur, de religie, de sociale normen en waarden, het gezinsleven.

De erkenning van vrouwenrechten als mensenrechten maakt onrecht tegen vrouwen zichtbaar, het maakt het bespreekbaar en het zorgt dat er actie wordt ondernomen tegen onrecht tegen vrouwen.

Bronvermelding:

• Bericht: "College presenteert rapport over mensenrechten van vrouwen in Nederland aan CEDAW"
  (College voor de Rechten van de mens, 8 mrt 2016)
• Jürgen Habermas: "Remarks on Legitimation trough Human Rights"
  (The Modern Schoolman, jan 1998)
• Susan Moller Okin: "Feminism, Women's Human Rights, and Cultural Differences"
  (Hypatia, voorjaar 1998)
• Wieger van Dalen: "Ethiek, de basis"
  (Noordhoff, 2012)