Veenendaal

internationale vrouwendag 2025

Longread

Ze vallen op tussen alle andere berichten op LinkedIn. Hun ogen die mij recht aankijken, hun felgekleurde jurken en omslagdoeken die lijken te wapperen in de wind. Dit is de traditionele klederdracht van Afghaanse vrouwen, staat erbij vermeld. Op dit moment zijn vrouwen in Afghanistan verplicht zich geheel te bedekken, maar dat is niet altijd zo geweest.
Vrouw van de toekomst is het thema van Internationale Vrouwendag 2025. Toen ik het las, moest ik meteen aan de Afghaanse vrouwen denken. ‘Dit ís de toekomst’, dacht ik. Wij zijn toekomst. Maar de huidige regels in Afghanistan voor vrouwen zijn waarschijnlijk niet waar de vrouwen met de traditionele kleding aan destijds op hoopten.

Het thema is vast opgezet door hoopvolle mensen met de juiste intenties. Maar ik, als ras-pessimist, zag direct beren op de weg en vroeg me af of we eigenlijk nog een toekomst hebben. "Dit thema nodigt ons uit om verder te kijken dan vandaag en te reflecteren op de impact, kracht en mogelijkheden van vrouwen in een veranderende wereld. Het draait om het scheppen van een inclusieve toekomst waarin vrouwen in alle facetten van de samenleving – van technologie en wetenschap tot cultuur, politiek en gemeenschappen – een gelijkwaardige rol spelen."(1)
Kunnen we echt alleen impact maken als we overal aan meedoen? En willen we dat eigenlijk wel? Een gelijk aandeel aan oorlog, uitbuiting, onderdrukking en uitputting?
Ik meen dat ieder mens dezelfde kansen op ontwikkeling moet krijgen, in dezelfde prettige/gelijkwaardige leefomstandigheden. Vaak heeft dat betekent dat er iets is waar we méér van moeten hebben. Maar als we steeds meer van elkaar en meer van onze planeet eisen, dan ontstaan er ook méér conflicten, dan wordt onze toekomst steeds mínder.

De impact van Woolf

Minder meedoen; het is een beetje uitgekauwd misschien. Ik heb er al vaker over geschreven, bijvoorbeeld HIER.
Een van de meest verassende denkers daarbij was voor mij Virginia Woolf. Zij deed eigenlijk precies waar we op de Nederlandse website van Internationale Vrouwendag toe worden uitgenodigd: reflecteren op de impact en mogelijkheden van vrouwen in een veranderende wereld! Woolf schreef Three Guineas aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. In Duistland en Italië had ze gezien wat fascistische ideeën met een land deden. Het boek is in briefvorm geschreven en vertelt wat jonge welgestelde vrouwen zouden kunnen bijdragen aan het voorkomen van oorlog.

Woolf pleitte voor meer inkomen en meer (keuze)vrijheid voor vrouwen, maar daarnaast meende ze ook dat vrouwen hun achtergestelde positie zouden moeten benutten ten behoeve van de vrede.
Dat vrouwen in veel opzichten achtergesteld waren, in die tijd, had tot voordeel dat ze geen verplichtingen en loyaliteiten hadden ten aanzien van allerlei instituten zoals scholen, universiteiten, bedrijven, overheden, de kerk. De bijbehorende druk om te presteren, competities aan te gaan, status te krijgen en deze te verdedigen was hierdoor dus ook veel minder. En daarmee ook de wens om een oorlog in te stappen.

Maar je tegen een oorlog uit te spreken, of je leven daarop in te richten, vraagt wel enige onafhankelijkheid. Wie geen stemrecht heeft en niet mag werken buitenshuis en geen bezit mag hebben, heeft geen invloed. Wie voor eten en onderdak volledig afhankelijk is van een ander, zal de ander niet gauw tegen spreken.(2) Stemrecht en een eigen inkomen waren wel een vereiste om impact te kunnen maken.

Terugkerende thema's in de opvoeding van meisjes in de tijd van Woolf waren: armoede, kuisheid, spot, gebrek aan rechten en geen privileges, maar ook vrijheid van onechte loyaliteiten (steun moeten blijven geven aan universiteiten, kerken en steden, ongeacht hun opinie). Hoe onaantrekkelijk ook, deze waarden moesten van Woolf toch gekoesterd worden. Sober leven, genoeg verdienen om rond te komen en te zorgen voor lichaam en geest, maar niets meer. Passie voor je werk, maar zonder status, zonder prijzen en titels en rangen. Virginia Woolf kreeg in haar leven verschillende eredoctoraten aangeboden, en zelfs een onderscheiding van de koning, maar ze weigerde ze allemaal.

Woolf spoort ons aan om steeds weer kritisch naar onze eigen plek in de maatschappij te kijken. "Think we must. Let us never cease from thinking - what is this 'civilization' in wich we find ourselves. What are these ceremonies and why should we take part in them? What are these professions and why should we make money out of them?"(3)

Een goede levensinstelling, vind ik. En een manier om weg te blijven uit een machtsstrijd en toch impact te hebben op de toekomst. Ook moeilijk, mij lukt het in het dagelijks leven niet. En de vrouwen in Afghanistan, welke invloed hebben zij nog op hun eigen toekomst? Zijn zij erbij gebaat geweest dat veel Westerse landen zich terugtrokken uit de machtsstrijd daar?

De vrijheid om te blijven

Ze mogen niet naar de middelbare school, ze mogen niet werken, ze mogen niet naar een park of een sportschool, ze mogen zelfs niet spreken of zingen in het openbaar. Vrouwen in Afghanistan mogen niet gehoord of gezien worden. Mogen niet bestaan in het openbare leven. Hen is hun menselijkheid afgenomen. Zouden deze vrouwen niet weg willen, en kunnen ze ergens heen? Vechten of vluchten lijken de enige logische reacties te zijn.

Filosoof Eva von Redecker formuleerde in 2023 de term ‘de vrijheid om te blijven' (‘bleibefreiheit’) in haar gelijknamige boek. Onder vrijheid verstaan we meestal dat we kunnen gaan en staan waar we willen. Vrijheid betekent dingen kunnen doen. De enige beperking die geldt, is dat we de vrijheid van een ander niet mogen schaden. In vele maatschappelijke debatten, bijvoorbeeld over infectiebestrijding, duurzaamheid, migratie of discriminatie, wordt gediscussieerd welk deel van de vrijheid nu het meest in het geding komt.(4) Worden we teveel beperkt in onze vrijheid om te reizen en te bezitten? Of reizen en bezitten we juist teveel en tasten we de vrijheid van een ander daarmee aan?
Dit liberale vrijheidsbegrip is een compromis waar we ons altijd een beetje ontevreden over voelen. We hebben de neiging steeds grenzen te doorbreken en daarin echte vrijheid te ervaren. We voelen ons pas echt vrij als we met helemaal niemand rekening hoeven te houden of makkelijk van de anderen af kunnen komen. En zo wordt vrijheid een boegbeeld van verwoesting.(5)

Von Redecker gaat op zoek naar een ander idee van hoe we ons tot elkaar verhouden.(6) Hoe voelt de vrijheid om ergens te kunnen blijven? Om te kunnen ervaren dat onze verblijfplaats werkelijk geen gevangenis is? Von Redecker ziet de ‘vrijheid om te blijven’ als het eindpunt van de onvrijheid. Dat in tegenstelling tot bewegingsvrijheid, dat de onvrijheid laat bestaan; we zijn hooguit zelf ergens anders. Soms hebben we bij bewegingsvrijheid zelfs misstanden elders in de wereld nodig, als contrast, om onze eigen vrijheid te kunnen bevestigen. Bovendien gaat het bij verworven bewegingsvrijheid vaak om 'meer’ of ‘minder’ vrijheid dan voorheen. Een degradatie van het begrip vrijheid, meent von Redecker. De vrijheid om te blijven is geen vergelijking, maar een ervaring. Maar wel een ervaring die veel kwetsbaarder is dan de bewegingsvrijheid.(7)

Ruimte en tijd zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. We spreken vaak over vrijheid in ruimtelijke termen, maar volgens von Redecker zou je juist ook aan tijd moeten denken. Hoeveel tijd is ons gegund? De vrijheid om te blijven, vereist het behoud van een bewoonbare wereld.viiiOnze sterfelijkheid is confronterend, en met het oude begrip van vrijheid negeren we die, door zoveel mogelijk te doen en te vergaren. Maar daarmee wordt de toekomst steeds donkerder. Het sterfelijke lichaam negeren we het liefst, het wordt beheerst door onze geest. En juist dat stimuleert de macht tot heersen, soevereiniteit en eigendom.(9)

Niets om te verdedigen

De vrouwen waar Virginia Woolf over schreef, hadden eveneens niet de vrijheid om te blijven. Ze omschreef de vrouwen van haar klasse als vreemdelingen in het land waar ze woonden. In hun samenleving werd ze verteld: je mag niks leren, je mag niks verdienen, je mag niks bezitten, je mag niks beslissen.(10)
Als een man het patriottisme in haar wilde aanwakkeren en zei "ik vecht voor ons land," dan zou die vrouw zich moeten afvragen wat van 'ons land' er eigenlijk van haar is. Ze zou ontdekken dat het land haar als een slaaf behandeld had; haar bezit, educatie en inkomen ontzegd had. Het land was niet meer van haar zodra ze met een buitenlander trouwde, want dan zou ze zelf ook een buitenlander worden. Het land had haar manieren om zichzelf te beschermen ontzegd en dwong haar een grote prijs te betalen om haar door een ander te laten beschermen:
"… in fact, as a woman, I have no country. As a woman I want no country. As a woman my country is the whole world."(11)

Die zin blijf ik indrukwekkend vinden. Zou Woolf ooit gedacht hebben dat deze situatie niet alleen tot het verleden zou behoren, maar voor vele vrouwen ook de toekomst geworden is?

Het ontmoedigen van oorlog, dat doe je volgens Woolf vooral door er weinig aandacht aan te besteden. Het zou gebleken zijn dat actie ondernemen veel moeilijker is voor mensen als iedereen om hen heen het niet uit lijkt te maken, dan wanneer hun mogelijke acties het centrum van aandacht en emotie zijn.
Opvallend is dat Woolf steeds kiest om iets na te laten of achterwege te laten om ergens invloed op te krijgen, om te kunnen blijven. Een voorbeeld hiervan geeft ze als ze een trend omschrijft van vrouwen die wegbleven uit de kerk. Ondanks dat de kerkleiders vrouwen in geen enkele positie in de kerk toelieten, was het wel de bedoeling dat zij op zondag kwamen opdraven om naar de preek te luisteren. De opdracht die deze mannelijke kerkleiders voor zichzelf zagen om een bepaalde moraal over te dragen op de gemeente, was niet effectief als de helft van die gemeente afwezig was. Door hun afwezigheid was de aanwezigheid van vrouwen ineens gewenst!(12)

Dit doet me denken aan deze bijdrage van hoogleraar Religie, Gender en Seksualiteit Mariecke van den Berg. Ze houdt zich bezig met religieuze verveling. De verveling die ontstaat door uitsluiting en door herhaling van het welbekende meerderheidsperspectief. Van den Berg ziet, net als Woolf destijds, deze verveling, dit gebrek aan representatie, niet als zwakte, maar als vorm van verzet en als inspiratie om verandering in gang te zetten. Geeuwen heeft impact! Want: "niets is voor machthebbers zo ontwapenend als een openlijk vertoon van desinteresse."(13)

Wie durft?

Hoe afwezig moeten de vrouwen in Afghanistan zijn, voordat ze gemist en gewenst worden? Hoe passief moeten ze zijn, wil het tij keren en hen een toekomst gegund zijn? Hoeveel tijd hebben ze nog?
En wie durft het; geen aandacht aan dreigende oorlog besteden? Wie durft er te geeuwen en te zeggen tegen de machtigen en rijken van onze maatschappij: "je verveelt me met je hebzucht, machtswellust, je vernietigings- en vernieuwingsdrang. Laten we liever kijken hoe we hier nog met elkaar kunnen blijven?"

Noten:

1. https://www.internationale-vrouwendag.nl/thema-2025-vrouw-van-de-toekomst/
2. Woolf, 1938, p. 131.
3. Woolf, 1938, p. 183
4. von Redecker, 2023, P.14
5. von Redecker, 2023, p.31
6. von Redecker, 2023, p.15 
7. von Redecker, 2023, p.18 
8. von Redecker, 2023, p.20
9. von Redecker, 2023, p.38
10. Woolf, 1938, p. 196.
11. Woolf, 1938, p. 196. 
12. Woolf, 1938, p. 245.
13. https://www.linkedin.com/posts/marieckevandenberg_column-de-rehabilitatie-van-vervelen-activity-7293944770727403520-Cw51?utm_source=share&utm_medium=member_desktop&rcm=ACoAABjkiRsBi0AtXndB4Po2CJvUHkzUHPYdzVw