Veenendaal

Zet uw zinnen niet op het huis van een ander, en evenmin op zijn vrouw, op zijn slaaf, zijn slavin, zijn rund of zijn ezel, of wat hem ook maar toebehoort. Exodus 20:17

(...) begeerte heeft ons aangeraakt. De Internationale; vert. H. Roland Holst

Zou het dan toch zo zijn? Na negen geboden, die ik al dan niet via een omweg heb laten passen in het moderne socialistische gedachtegoed, loop ik vast op de laatste. Immers; socialisme is politiek gemaakte afgunst. Van oudsher draait het toch om arbeiders die hun zinnen hebben gezet op wat een ander - de kapitalistenklasse - toebehoort? Het wordt zelfs met trots uitgedragen in de Internationale, het wereldwijde volkslied der socialisten!
Of ligt het anders?

Wellicht is het goed om de arbeidswaardeleer er even op na te slaan. Deze stelt dat de (meer)waarde van een product ontstaat dankzij de arbeid die aan de grondslag van de totstandkoming ervan ligt. Aan de hand van een voorbeeld zal ik proberen deze theorie uit te leggen.
Stel dat je voor een liter melk 1 euro kan krijgen. Door de melk te karnen krijg je boter en karnemelk, die je voor 2 euro kunt verkopen. Die extra euro is dan het resultaat van jouw arbeid: jij hebt de melk gekarnd - zodoende heb jij dus een euro aan waarde gecreeerd.

Deze theorie of leer is groot geworden onder Karl Marx, maar Pierre-Joseph Proudon moet eigenlijk als grondlegger worden beschouwd. Ook andere eind-achttiende- en begin-negentiende-eeuwse economen, waaronder Adam Smith, hielden er een arbeidswaardetheorie op na. En zelfs Ayn Rand is enigszins beinvloed door deze leer: "Ieder bezit en elke vorm van rijkdom zijn geproduceerd dankzij de geest en het werk van de mens. Zoals je geen gevolgen kunt hebben zonder oorzaken, zo kun je geen rijkdom hebben zonder bron," laat zij haar personage Galt zeggen in haar roman 'Atlas Shrugged'. De toespraak is ook opgenomen in de bundel 'For the New Intellectual'.

De arbeidswaardetheorie moet worden genuanceerd op het moment dat je arbeid gaat organiseren. In plaats van handmatig melk te karnen, ga je in een zuivelfabriek werken water boter en karnemelk worden geproduceerd. De winst wordt weliswaar gegenereerd dankzij het werk van jou en je mede-arbeiders, maar er komt meer bij kijken. Er zijn leidinggevenden die de boel aansturen, en er zijn financiers dankzij wie de fabriek er uberhaupt staat. Uiteraard zijn ze medeverantwoordelijk voor het geld dat er wordt verdiend - en derhalve verdienen zij ook een deel van de winst.
De vraag hoe groot dat deel moet zijn is echter niet zo gemakkelijk te beantwoorden.

Ik meen dat het Joop den Uyl was (maar pin mij er niet op vast), die ooit de vuistregel introduceerde dat de bestbetaalde persoon in een (werk)gemeenschap maximaal het vijfvoudige zou moeten incasseren dan wat de laagstbetaalde persoon krijgt toebedeeld. Verdient de laagstbetaalde kracht 1000 euro in de maand, dan zou de bestbetaalde persoon zich tevreden moeten stellen met 5000 euro in de maand. Dat lijkt me alleszins redelijk; waarom zou je meer willen als je eenvijfde ervan al genoeg acht voor je werknemers? Het is nog altijd 60.000 euro op jaarbasis; dat is een beste som geld.

De werkelijkheid is echter anders: volgens de website 'therules.org' beschikt de rijkste 20% van de wereldpopulatie over 94% van alle rijkdom in de wereld (dus 80% van alle mensen moet het met 6% van de rijkdom doen). Meer dan de helft van de rijkdom is in bezit van de rijkste 2%. 's Werelds rijkste 300 mensen hebben evenveel welvaart als de armste 3.000.000.000 mensen; een groep mensen die ruwweg groot genoeg is om een gemiddeld passagiersvliegtuig te vullen heeft evenveel als een groep mensen zo groot als de populatie van India, China, de VS en Brazilie bij elkaar opgeteld.

Als we de 26 miljoen euro aan opties en aandelen, die Rijkman Groenink met zijn vertrek bij ABN-AMRO meenam buiten beschouwing laten, en puur kijken naar zijn vertrekpremie van 2 jaarsalarissen. Opgeteld 4,3 miljoen euro.
Dus 1 jaarsalaris is dan 2,15 miljoen euro.
Volgens de verdeelsleutel die ik hierboven aan Joop den Uyl heb toegeschreven zou de laagstbetaalde kracht bij ABN-AMRO daar eenvijfde van verdienen; dus 430.000 euro. Het lijkt mij op z'n zachtst gezegd onwaarschijnlijk dat dit ook daadwerkelijk zo is.

Het grote probleem is, dat de mensen die het meeste materiele bezit hebben, ook de macht in handen hebben. Zij gaan dus over de verdeling van de welvaart; hoe minder je hebt, hoe minder je hebt te zeggen. Vandaar dat de welvaartsverdeling steeds schever groeit.
Het socialisme is ontstaan om deze ontwikkeling een halt toe te roepen. Het gaat er niet om dat de arbeidersklasse haar zinnen heeft gezet op de vertrekpremie van Rijkman Groenink of op het vermogen van de 300 rijkste mensen ter wereld. Het is juist omgekeerd: de rijken hebben hun zinnen gezet op het schamele vermogen van de arbeidersklasse - en neemt haar dit ongestraft af. Het is tegen deze gelegaliseerde diefstal dat het socialisme sinds haar ontstaan strijdt.

Ayn Rand en haar volgelingen zien de socialistische strijd echter als diefstal; in een vrije markt staat het eenieder vrij om lonen, prijzen en producten te accepteren en te weigeren. Dat degene die de productiemiddelen in handen heeft ongekend meer macht heeft dan een gewone werknemer, dat je als werknemer niet zomaar een baan kunt weigeren omdat er meer werkzoekenden dan vacatures zijn, en dat je als klant nooit volledig op de hoogte bent van de kwaliteit van producten en de omstandigheden waaronder zij geschapen worden - dat de 'vrije' markt van diensten en producten geen eerlijke machtsverhoudingen heeft - laten zij met een ideologisch gevoede graagte maar al te gemakkelijk buiten beschouwing.

Nee, het socialisme als zodanig druist niet zonder meer in tegen het gebod dat je de bezittingen van een ander niet moet begeren. Maar maakt dat dan ook dat het gebod is in te passen binnen de ideologie van Menselijke Waardigheid, Gelijkwaardigheid en Solidariteit?
Een aantal van de voorbeelden die Exodus geeft, hebben aan relevantie ingeboet. Zo zijn runderen en ezels vandaag de dag geen courante begeerten meer. Slavernij is (formeel) afgeschaft, dus het hebben van een slaaf of slavin is uberhaupt uit den boze. En wie vandaag de dag een vrouw nog als 'bezit' ziet, heeft de tweede helft van de twintigste eeuw gemist.
Blijft over: het huis. En dat zou aanleiding kunnen zijn voor een hele verhandeling over mensenrechten, de kraakbeweging en vastgoedspeculatie.
Nee; het is beter als we de voorbeelden buiten beschouwing laten.

Het gebod moet dan als volgt worden geformuleerd:
Zet uw zinnen niet op wat een ander ook maar toebehoort.

Als we elkaar niet met afgunst bejegenen, kunnen we een vuist maken tegen de kapitalistenklasse. Dan kunnen we terugpakken wat ons toebehoort, en de balans van rechtvaardigheid weer herstellen in de wereld.
Makkers, ten laatste male,
tot de strijd ons geschaard;
en d'Internationale
zal morgen heers' op aard'.