Veenendaal

NAAM: Steve Rogers
ALIAS: Captain America

VERSCHIJNT IN: Captain America 1, 2, 3, Avengers 1, 2, 3, 4, Spider-man Homecoming

Synopsys: Steve Rogers is een gewone jongen uit Brooklyn, als hij gerecruteerd wordt voor deelname aan het supersoldatenprogramma. Hij is de enige op wie het experiment succesvol wordt uitgevoerd. Voorzien van bovenmenselijke krachten strijdt hij als Captain America voor rechtvaardigheid.

Als Captain America in het echt zou bestaan, zou hij ongetwijfeld in 2016 op Bernie Sanders hebben gestemd. De berekenende Hillary Clinton, die er vooral voor haar rijke donateurs is, hoeft niet op veel van zijn sympathie te rekenen. En Donald Trump zou zeker geen optie zijn geweest: “Ik hou niet van pestkoppen; waar ze ook vandaan komen,” vertelt hij in zijn eerste film (1).
En dat hij niet van pestkoppen houdt – ongeacht waar ze vandaan komen – blijkt duidelijk uit zijn verdere filmografie. Hij neemt het niet alleen op tegen nazi's en aliens, standaard werk voor een superheld, maar als de situatie en zijn morele kompas erom vragen ook tegen zijn werkgever S.H.I.E.L.D., en zijn eigen team – de Avengers.

In zijn tweede film, Captain America: the Winter Soldier, komt Rogers erachter dat het veiligheidsagentschap S.H.I.E.L.D. plannen heeft om iedereen op aarde te bespioneren en 'bedreigingen' direct 'uit te schakelen' door middel van geavanceerde luchtschepen voorzien van even geavanceerde wapens. "Dit is geen vrijheid, dit is angst," bijt hij directeur Fury toe (2). In de film heette dit plan 'Project Insight', maar je hoeft geen politiek genie te zijn om een paralel te trekken met de Patriot Act. Dit is Amerikaanse wetgeving die is ingesteld in de nasleep van de aanslagen op 11 september 2001 – met eveneens de bedoeling om de gehele bevolking te bespioneren.
Bernie Sanders stemde – als één van de weinigen – tegen invoering van de Patriot Act in 2001, en stemde in 2005 en 2011 tegen de verlengingen ervan. Toen de wet in 2015 aan het einde van zijn geldigheid leek te komen, en het congres wederom een verlenging voorbereidde, toonde Sanders zich weer een tegenstander:
"Willen we werkelijk leven in een land waar de NSA data verzamelt van elk telefoongesprek in de Verenigde Staten, inclusief zoveel als 5 miljard mobiele telefoongesprekken per dag? Ik niet. Willen we echt dat de overheid onze e-mails verzamelt, onze tekstberichtjes ziet, eenieders internet browsegeschiedenis kent, bank- en creditcardtransacties monitort en de sociale netwerken van mensen bijhoudt? Ik niet." (3)
'Project Insight' zou niet alleen een over de Patriot Act kunnen gaan, maar ook over de Sleepwet. Dat is zo'n beetje de 'Nederlandse Patriot Act'. Over deze wet vond in 2018 een referendum plaats, waarbij 49,4% tegen, 46,5% voor, en 4% blanco stemde. De SP was tegenstander, en waarschuwde tegen de schaduwkanten van de wet. "Aanslagen voorkomen doe je door gericht terroristen te volgen en geradicaliseerde salafistische netwerken te ontmantelen, het met een 'sleepnet' massaal binnenhalen van gegevens van onschuldige burgers helpt daarbij niet. Informatie van alle Nederlanders kan straks worden gedeeld met de geheime diensten van andere landen, ook gegevens die helemaal niet zijn geanalyseerd en waarvan we dus ook niet weten of die tegen onze burgers kunnen worden gebruikt. De nieuwe wet op de geheime diensten gaat gelden voor alle mogelijke technologieën die in de toekomst worden ontwikkeld, zonder dat de Tweede Kamer dat weet of daarvan op de hoogte wordt gebracht." (4)
Captain America heeft 'Project Insight' weten te stoppen – en zelfs S.H.I.E.L.D. geheel weten te ontmantelen. De Patriot Act is overgegaan in de Freedom Act, waarin de NSA niet langer het recht heeft om elk willekeurig telefoongesprek af te luisteren. En de Sleepwet? Die is, ondanks dat de meester kiezers hier tegen waren toch aangenomen – zij het met enige aanpassingen.

Een paar jaar later, in Captain America: Civil War, komt zelfs het voortbestaan van de Avengers onder druk te staan door de Sokovia-akkoorden; een verdrag dat de VN heeft opgesteld om grip te verkrijgen op superhelden. Dit, omdat de pogingen van de Avengers om de wereld te redden maar al te vaak gepaard gaan met bijkomende schade.
De Avengers zijn verdeeld over het verdrag. Een deel van hen, onder leiding van Tony Stark (Iron Man), willen zich aan de akkoorden en het VN-toezicht onderwerpen, maar Rogers wil er niets van weten. Hij vindt dat het verdrag alleen maar de Avengers berooft van hun verantwoordelijkheid en heeft weinig vertrouwen in de stuurgroep die hun formele opdrachtgever moet worden: "Stel dat de stuurgroep ons ergens heenstuurt, waarvan wij vinden dat we er niet naartoe moeten? Wat als we ergens naartoe moeten, maar ze laten ons niet gaan?" Stark vindt echter: "Als we geen kaders willen accepteren, als we onbegrensd zijn, zijn we geen haar beter dan de slechterikken." (5)
Op zich hebben noch Stark, noch Rogers volledig gelijk. De Avengers zijn als heldenteam opgericht om de aarde en haar bewoners veilig te houden. En daarmee vergelijkbaar met leger, politie, brandweer en marechaussee. Het idee om de acties en beweegruimte van superhelden in een wettelijk kader te plaatsen, is an sich helemaal niet onredelijk. Dat is immers ook het geval voor die andere 'helden', zoals agenten en militairen.
In dit debat is het nota bene de voormalige kapitalist Stark, die aan de kant van Bernie Sanders staat. Politiegeweld is een groot probleem in de Verenigde Staten, en donkere mensen zijn hiervan onevenredig vaak het slachtoffer. Agenten plaatsen zichzelf maar wat vaak boven de wet, in plaats van deze te handhaven. Van 'dienen en beschermen' is vaak geen sprake; het is vooral intimidatie en escalatie, waarna er niet of nauwelijks consequenties volgen – en burgers feitelijk rechteloos zijn. In een verkiezingsdebat in 2016 zei Sanders hierover: "Laat ons duidelijk zijn. Als een politieagent de wet overtreedt, moet die – net als iedere andere overheidsbeambte – verantwoordelijk gehouden worden." (6)
Het begrenzen van bevoegdheden, en het aanbrengen van een systeem van aansprakelijkheid, zijn weliswaar nodig in een ordelijke rechtsstaat – de manier waarop dit wordt geïmplementeerd en de inhoud ervan, zijn ook van groot belang. En in het geval van de Sokovia-akkoorden schort het daar behoorlijk aan. Legal Eagle, een advocaat die op YouTube allerlei fictieve juridische zaken toetst aan de echte wetten, concludeerde dat de akkoorden op verschillende punten strijdig zijn met de Amerikaanse wetten en burgerrechten. Zo is het verplichte prijsgeven van je geheime identiteit een vorm van gedwongen redevoering, het monitoren van mensen met superkrachten (of ze die nu gebruiken of niet) is een discriminatoire schending van de privacy – en datzelfde geldt voor verplichte medische keuringen. Verder maken de akkoorden geen duidelijk onderscheid tussen reguliere vuurwapens (welke voor burgers zijn toegestaan in de VS), en militair materieel (wat niet is toegestaan). Ook druisen de akkoorden in tegen de vrijheid van vereniging en vrijheid om te reizen, kunnen ze ertoe leiden dat onschuldige mensen zonder aanleiding of rechtsbijstand worden vastgezet of onderworpen aan een gedwongen dienstplicht. Bovendien zijn de akkoorden dermate vaag geformuleerd, dat ze voor een zeer brede uitleg vatbaar zijn. (7)
De manco's van de Sokovia-akkoorden worden pijnlijk duidelijk als één van de Avengers, Wanda Maximoff, onder preventief huisarrest wordt geplaatst. Net op het moment dat Rogers klaar is om de akkoorden te accepteren hoort hij dit. En dit is het eind van Rogers' bereidheid te tekenen, en het begin van het einde van de Avengers.
Voor Rogers is het onacceptabel dat onschuldige mensen worden opgesloten. En ook hier vindt hij Bernie Sanders aan zijn zijde. Op zijn website is te lezen: "Er zitten teveel mensen in de gevangenis  die op zichzelf geen bedreiging zijn voor de samenleving, zoals niet-gewelddadige overtreders van de drugswetten." Hij bepleit dan ook de legalisering van het gebruik van marihuana, zodat mensen niet in de gevangenis komen (met alle slopende gevolgen van dien), alleen omdat ze wiet op zak hebben. Naast het beëindigen van de oorlog tegen drugs, bepleit Sanders ook het beëindigen van private gevangenissen en andere verdienmodellen die het interessant maken om zoveel mogelijk mensen achter de tralies te zien verdwijnen. (8)
Guantanamo Bay, het beruchte detentiekamp van de Verenigde Staten op het eiland Cuba, waar mensen onrechtmatig worden vastgehouden, mishandeld en gemarteld, ziet Sanders het liefst gesloten worden. Het kamp heeft volgens Sanders "de morele status van de Verenigde Staten significant beschadigd, het buitenlandbeleid ondermijnd en terrorisme eerder aangemoedigd dan effectief tegengegaan." Hij ziet het kamp het liefst gesloten worden, maar stemde in 2009 tegen het sluitingsplan van president Obama, omdat hierin niets werd gedaan aan de mensenrechtenschendingen – waaronder het oneindig vasthouden van mensen zonder rechtsgang. (9)
Net als Bernie Sanders ziet Steve Rogers meer in het vooruithelpen dan in het vastzetten van mensen.

Steve Rogers is veel dingen, maar geen aanhanger van zogenaamde 'realpolitik'. Pragmatische overwegingen zullen hem niet gauw over de streep trekken bij morele kwesties. In zijn toenemende ruzie met Stark over de Sokovia-akkoorden zijn drie belangrijke botsingen te zien. En bij elk van de confrontaties probeert Stark Rogers te overtuigen met een variant op "werk hieraan mee om iets ergers te voorkomen," maar telkenmale blijkt dit vruchteloos. En in zijn discussie met S.H.I.E.L.D.-directeur Fury over Project Insight, zegt Fury: "S.H.I.E.L.D. neemt de wereld zoals ze is, niet zoals we haar graag zouden zien." En daarin zit nu juist het grote verschil.
Captain America is niet het symbool van wat de Verenigde Staten zijn, maar van wat zij zouden moeten zijn. Niet van de realiteit, maar van het ideaal.
Geen natie waar de grootste bullebak het voor het zeggen heeft, of waar de overheid achteloos omgaat met burgerrechten. Geen natie waar het recht van de sterkste of de rijkste alleen geldt, maar een natie waarin eenieder zich kan ontplooien.
"Een groots land wordt niet beoordeeld op het aantal miljonairs en miljardairs dat het heeft, of op de omvang van zijn militaire begroting," schrijft Bernie Sanders in zijn boek 'Onze Revolutie'. "Het wordt niet beoordeeld op de hebzucht van zijn grootste bedrijven. Het wordt beoordeeld op hoe goed het zijn zwakste en kwetsbaarste burgers behandelt. Een werkelijk grote natie is een natie die is gevuld met mededogen en solidariteit." (10)
En dat is waar Captain America voor staat.

Noten:

1. Captain America: the First Avenger, Paramount Pictures, 2011
2. Captain America: the Winter Soldier, Marvel Studios, 2014
3. Sanders, B., It's Time To End Orwellian Surveillance of Every American, Time 2015; https://time.com/3850839/bernie-sanders-usa-patriot-act/
4. Raak, R. van, De Sleepwet is onnodig en gevaarlijk, Spanning 2018; https://sp.nl/achtergrond/sleepwet-is-onnodig-en-gevaarlijk
5. Captain America: Civil War, Marvel Studios, 2016
6. Bron: https://www.youtube.com/watch?v=KVJYA8ikdO4
7. Bron: https://www.youtube.com/watch?v=TDMd40a-A4c
8. Bron: https://feelthebern.org/bernie-sanders-on-criminal-justice/
9. Bron: https://feelthebern.org/bernie-sanders-on-cuba/
10. Sanders, B., Onze Revolutie - een toekomst om in te geloven, Starfish Books 2016; vertaling Menno Grootveld 2018