Veenendaal

J.K. Rowling is een valse bondgenoot...

Vandaag viert COC Midden-Nederland haar 70-jarige jubileum. Een mooie gelegenheid om een stukje te schrijven over een LHBTI+ onderwerp. En aangezien er recent een controverse was rond een tweet van Harry Potter-auteur J.K. Rowling en haar standpunt over transgender vrouwen, lijkt het mij aardig om daar bij stil te staan.

Het blijkt dat Rowling meer gemeen heeft met de Duffelingen, dan met Harry Potter. En dat is erg pijnlijk voor iemand die ooit heeft beweerd dat "als er één les is te trekken van Harry Potter is het wel dat niemand in een kast zou moeten leven"...

Wat is er aan de hand?

Rowling heeft zich solidair verklaard met ene Maya Forstater. Forstater was een belastingexpert, die nogal activistisch liep te verkondigen dat trans vrouwen niet 'vrouw' op hun identiteitsbewijs zouden mogen hebben staan, en dat zij haar best zou doen om trans vrouwen zich ongemakkelijk en onwelkom zou laten voelen. Hierop besloot haar werkgever om haar contract niet te verlengen. Forstater vocht dit nog aan bij een geschillencommissie, maar kreeg ongelijk.

J.K. Rowling reageerde op deze geschiedenis met de volgende tweet:

Kleed jezelf hoe je maar wilt.
Noem jezelf hoe je maar wilt.
Slaap met iedere instemmende volwassene die het met je wil doen.
Leef je beste leven in vrede en zekerheid.
Maar om vrouwen van hun werkplek te verdrijven omdat ze aangeven dat sekse echt is?
#IStandWithMaya #ThisIsNotADrill

Waarom is dit problematisch?

Rowling zet met deze tweet een onjuiste weergave van de werkelijkheid neer. Ten eerste wordt er niemand 'van de werkplek verdreven'; er wordt een contract niet verlengd. En dat gebeurt niet omdat Forstater aangaf dat 'sekse echt is', maar omdat ze aankondigde een vijandige omgeving voor trans vrouwen te creëren.
Als werkgever zou ik ook niet iemand in dienst willen hebben die het leven van een deel van mijn potentiële klanten zuur zou willen maken.

Ik kan het Rowling an sich niet euvel duiden dat ze deze feiten vertekent. Mogelijk zijn ze aan haar verkeerd weergegeven. Media willen zaken nog wel eens versimpelen, en hebben zich wellicht te gemakkelijk laten meeslepen door het rechtse frame van Forstater. Want die brengt dit hele verhaal natuurlijk als een 'inbreuk op de vrije meningsuiting'.

Maar in het begin van haar tweet schuilt ook al iets kwaadaardigs.
"Kleed jezelf hoe je maar wilt. Noem jezelf hoe je maar wilt."
Buiten de context om zou dit een mooi progressief en inclusief statement zijn - maar Rowling gebruikt dit statement om transgender personen te omschrijven. Daarmee suggereert zij dat het voor trans personen draait om oppervlakkige zaken als het dragen van bepaalde kleding of het aannemen van een bepaalde naam. Zij miskent derhalve dat het gaat om een diepgewortelde identiteit - en impliceert dus dat trans personen een 'spel' spelen.

Is sekse wel echt?

Ook met de zinssnede "aangeven dat sekse echt is" is wat mis. Ze onderstreept daarmee wat ze eerder al impliceerde: dat de gender-identiteit van trans personen slechts een spel is. Want alleen de aangeboren fysieke geslachtskenmerken zouden bepalend zijn voor 'de werkelijkheid'.

Behalve transfoob is deze opmerking ook nog eens simplistisch, achterhaald en wetenschappelijk onjuist. Als kind leer je dat jongetjes een piemel hebben en meisjes een spleetje. Op de middelbare school leer je dat mannen een chromosomenpaar XY hebben, en vrouwen een chromosomenpaar XX. Maar hoewel deze ruwe indeling voor de meeste mensen werkbaar is, is de werkelijkheid veel complexer.

Geslacht (gender/sekse) is het resultaat van een samenspel van oneindig veel omstandigheden. Ik pretendeer niet een expert te zijn op dit vlak, maar ik weet dat het ingewikkelder is dan je op de middelbare school leert.
Iemand met het chromosomenpaar XY kan bijvoorbeeld best met een meisjeslichaam geboren worden. En naast de chromosomenparen XX en XY bestaat ook de combinatie XXY (Klinefelter syndroom). En mensen kunnen geboren worden met zowel mannelijke als vrouwelijke fysieke geslachtskenmerken (intersekse). En - voor zover ik begrepen heb - ontwikkelt het hersengebied, waarin vastligt wat je geslacht is, zich onafhankelijk van hoe je lichaam zich opbouwt. In de meeste gevallen komen ze overeen - maar niet per definitie.

Op zich is het prima om de grove indeling die je op de middelbare school hebt aangeleerd aan te houden in het dagelijkse leven. Maar besef dat niet ieder mens binnen die indeling valt. En mensen die buiten die indeling vallen zijn nét zo echt als mensen binnen die indeling.
Iets anders beweren is in alle objectiviteit gewoon fout.

De toverwereld is rechts...

In de wereld van J.K. Rowling is blijkbaar geen plaats voor trans personen. Die komen dan ook niet in de toverwereld voor - in tegenstelling tot tijdelijke geslachtsveranderingen middels een wisseldrank die na enkele uren is uitgewerkt. Au.
En zo zijn er nog een aantal voorbeelden waaruit blijkt dat de verhalen van Harry Potter zijn ontsproten uit een behoorlijk conservatief wereldbeeld...

• ​GEEN REPRESENTATIE VAN HOMOSEKSUALITEIT
  Rowling mag wel beweren dat "niemand in een kast zou moeten leven", maar dat komt eigenlijk niet terug in haar boeken. Professor Perkamentus zou homoseksueel zijn, want dat heeft Rowling ooit 'bekendgemaakt'. In de boeken zelf blijkt de geaardheid van Perkamentus nergens uit.
  In de hele boekenreeks wordt er maar één keer verwezen naar het bestaan van homoseksualiteit - en dan ook nog eens om te pesten. In 'de Orde van de Feniks' vraagt Dirk Duffeling aan Harry wie Carlo is. "Je vriendje?"
• GEEN SEKS BUITEN HET HUWELIJK
  Ieder personage in de Harry Potter-serie is verwekt binnen de kaders van het huwelijk. Zelfs de ouders van Voldemort, die al rap uit elkaar waren, zijn getrouwd geweest om voortplanting tot stand te brengen.
  Nu kun je daar tegenin brengen dat er überhaupt geen seks voorkomt in Harry Potter, en dat seks - binnen of buiten huwelijkse kaders - geen plaats hoort te hebben in een kinder/jeugdboek, maar dat argument houdt geen stand als moord, marteling, inteelt en slavernij wél in de boekenreeks voorkomen.
• WEERWOLVEN HEBBEN AIDS
  Volgens Rowling zijn de weerwolven een metafoor voor mensen met AIDS. Maar weerwolven komen er zeer bekaaid af in de boekenreeks. Met uitzondering van Remus Lupos zijn het stuk voor stuk bloeddorstige moordenaars die niets liever willen dan mensen (tovenaars) opeten of besmetten met het 'weerwolven-virus'. Bovendien beschikken ze over tomeloze lusten, en sluiten ze zich collectief aan bij Voldemort (de Tover-Hitler) om er lustig op los te kunnen moorden.
  Wat wil Rowling hiermee zeggen?
• GEWILLIGE SLAVEN
  Huiselven is een ras van wezens, dat als slaven werkt voor tovenaars. En, met uitzondering van Dobby, zouden ze ook niet anders willen. Hoewel ze liever vriendelijk dan slecht behandeld worden, beschouwen ze betaling of (pogingen tot) bevrijding als diep beledigend. Alsof dat nog niet genoeg is, hebben ze ook nog eens een gebrekkige taalbeheersing.
  En ja: Rowling heeft de huiselven bedoeld als allegorie voor slavernij in de 'echte' wereld.
• EEN RAS VAN ONBETROUWBARE GIERIGAARDS
  Toverbank 'Goudgrijp' wordt bestierd door kobolden. Dit is een ras van magische wezens dat ontzettend gierig is, en constant probeert om mensen (tovenaars) een poot uit te draaien. Ik weet niet zeker of hun uiterlijk ook zo in de boeken wordt omschreven, maar in de films - waarbij Rowling zeker creatieve input had - hebben ze stuk voor stuk (extreme) haakneuzen.
  Al met al kleeft er een zweem van antisemitisme aan de wijze waarop 'Goudgrijp' wordt voorgesteld...

Is Harry Potter nu fout?

De verhalen van Harry Potter zijn op zich niet verkeerd. De avonturen van Harry Potter hebben meerdere prima moralen. Liefde overwint alles, vermeende superioriteit op basis van ras(zuiverheid) of klasse is slecht, ga niet af op vooroordelen, iedereen kan een held zijn...
Prima boodschappen om mee te geven.

Het probleem is dat deze verhalen zich afspelen in een wereld waar voor transgender personen geen plaats is, waar homoseksualiteit wordt doodgezwegen, waar het huwelijk de enige weg naar voortplanting is, waar mensen met gevaarlijke aandoeningen niets liever doen dan anderen besmetten, waar slaven het liefst slaven zijn, en de economische macht ligt bij een (van haakneuzen voorzien) volk dat gierig en onbetrouwbaar is.

Al met al kun je uit de boekenreeks van Harry Potter goede en slechte dingen halen; afhankelijk van wat je erin wilt lezen. Het is niet alleen het één of het ander.
Maar wat je ook leest in Harry Potter; de auteur kun je niet als volwaardige bondgenoot van de LHBTI+ gemeenschap zien. Ze zegt wel dat niemand "in een kast" zou moeten leven, maar dat komt niet terug in haar werk.
Ze houdt er een strikt conservatief normenkader op na, en erkent afwijkingen van dit wereldbeeld niet.
Hierin lijkt ze nog het meeste op het personage Herman Duffeling, die van Harry eist dat hij zich aanpast en ophoudt met magisch te zijn.

Haar stelling "sekse is echt" is het equivalent van het "tovenarij bestaat niet" van Herman Duffeling. Dus is Rowling evenmin een bondgenoot van de LHBTI+ gemeenschap als Duffeling van de tovenaarsgemeenschap.
En dat is voor veel van haar fans best een ontgoocheling...

Foto: SP Veenendaal