Veenendaal

De Ideale Politicus

Wij moeten dus de mensen selecteren van wie we de indruk hebben gekregen dat zij zich hun hele leven volledig hebben ingezet voor wat ze als het belang van de gemeenschap beschouwen en die tot geen enkele prijs bereid zijn iets te doen wat tegen dat belang indruist.
Sokrates

Ja, dat zijn de geschikte mensen.
Glaukon (?)

Dat de markt om regels en een moraal vraagt, en deze niet van zichzelf biedt, werpt een nieuwe vraag op. Wie moet er nu de regels opstellen?
De door Ayn Rand (1905-1982) bezongen Atlassen vallen sowieso af: zij vertegenwoordigen immers de markt, en de markt is ongeschikt om de regels te bepalen. Zo ook haar bovenmensen. Wie dan wel?
Om die vraag te beantwoorden laat Plato zijn leermeester de samenleving verder ontleden.

Sokrates deelt de samenleving op in drie categorieën, die elk een element van de psyche vertegenwoordigen. De mensen die zich bezig houden met geld verdienen ~ de markt ~ vertegenwoordigen het psychische element van de begeerte.
Dan zijn er de mensen die zich bezighouden met het beschermen van de samenleving. Sokrates noemt hen de militie (anno nu zou je daar naast het leger ook politie, brandweer en andere veiligheidsinstanties onder moeten scharen). Zij zouden het psychische element van het temperament vertegenwoordigen.
Het derde element van de psyche ~ de ratio ~ wordt vertegenwoordigd door de mensen die zich bezighouden met het algemene belang. Zij moeten de boel overzien en de keuzes maken die goed zijn voor de gehele samenleving, op basis van wijsheid en inzicht. Zij zijn het die de wetten moeten opstellen. Het bestuur.

In tegenstelling, dus, tot wat Ayn Rand beweert moet een bestuurder niet zijn begeerte volgen, maar hierboven staan. De ratio moet de begeerte leiden ~ en niet andersom!

Helaas; in de praktijk blijken nog al wat leden van de besturende groep gevoelig te zijn voor deze begeerten. Denk bijvoorbeeld aan al die frauderende VVD'ers die het afgelopen jaar het nieuws haalden. Of aan CDA-europarlementariër Wim van de Camp, over wie ik ooit heb horen zeggen dat hij in Brussel nooit voor zijn eigen eten betaalt ~ hij laat zich fêteren door lobbyisten, en zal daarin niet de enige zijn.
Of denk aan de atoomtop, die in 2014 in Den Haag plaatsvond. Al die regeringsleiders die elkaar de loef af wilden steken met de omvang van hun ambstvliegtuigen; Angela Merkel ~ de Duitse Bondskanselier ~ kwam zelfs naar haar buurland gevlogen in een vliegtuig nog groter dan Airforce One, het ambtsvliegtuig van de President van de VS. Het mag kennelijk wat kosten... uit de zak van de samenleving.

Het kan ook anders. Niet iedere politicus laat zich (te allen tijde) leiden door financieel gewin, materiële prestige of andere verlokkingen der begeerte. Gelukkig maar.
De Belgische premier Elio di Rupo deed bij die atoomtop niet mee aan de potsierlijke wedstrijd wie het duurste vliegtuig heeft. Hij kwam gewoon per trein; en niet met een speciale regeringstrein, maar het gewone openbare vervoer. Het is mij niet bekend of hij eerste of tweede klas reed ~ hoewel ik vermoed dat het eerste was zou tweede mij niet verbazen.
Toen de media in 2009 het declaratiegedrag van het kabinet Balkenende IV tot nieuws verhieven, viel de premier uit de toon ten opzichte van zijn ministers en staatssecretarissen: hij declareerde niet! Zijn verklaring luidde, dat hij het met zijn royale salaris niet nodig vond om iets te declareren. Hij kon alles zelf immers prima betalen.
In het rijtje van politici die zich niet door de begeerte laten leiden, wil ik ook hen noemen die zich commiteren aan een "afdrachtregeling" met hun partij of die de (overtollige) inkomsten uit hun politieke werk schenken aan een goed doel. Die zich dus zonder oogmerk van eigengewin inzetten voor de samenleving.
Hiertoe behoren onder andere de SP-politici; de afdrachtregeling van de SP is berucht. SP'ers dragen hun inkomsten uit hun politieke werk af aan de partij, die hen er een bescheiden vergoedining voor teruggeeft. Een percentage van 50% of 25% voor part-time politici (gemeenteraads- en Provinciale Statenleden); een pakweg modaal salaris voor beroepspolitici. De afdrachtregeling maakt het mogelijk dat lidmaatschap van de partij goedkoop gehouden kan worden (op dit moment 5 euro per kwartaal: schrijf je in!).
Ook zorgt het ervoor dat er een meer gelijke waardering is tussen de SP'ers die hun werk op het gemeentehuis, in de Statenzaal of de Tweede Kamer doen ~ of elders hun taak hebben te vervullen.
Tot slot is de afdrachtregeling een afschrikmiddel voor "schatzoekers". Wat je verder ook van een SP'er mag vinden, je weet in ieder geval dat hij of zij geen zakkenvuller is ~ anders had hij of zij wel een partij uitgezocht zonder zo'n beruchte afdrachtregeling.

Het treinritje van Di Rupo, het non-existente declaratiegedrag van Balkenende, en zelfs de afdrachtregeling van de SP vallen in het niet bij de levensstijl die Sokrates voor de regerende klasse in petto heeft in Plato's "Ideale Staat". Hij laat zijn bestuurders slapen in barakken, zonder enige privébezittingen; terwijl zij zich bezighouden met rekenkunde, meetkunde, stereometrie, astronomie, theoretische klankleer en filosofie.
Je kunt je afvragen of al deze vakken van evenveel belang zijn voor het maken van de juiste wetten. Of dat een bezitloze regering niet iets te ver gaat. Maar zeker is dat deze elite zonder geld of spullen zich niet laat leiden door eigengewin.
Welk element van de psyche ook regeert, de begeerte is het in ieder geval niet...