Veenendaal

Bonusmateriaal

In episode 6 van Politeia voer ik het personage Adeimantos op. Adeimantos stelt in Plato's boek enkele kritische vragen aan Sokrates - en diezelfde rol vervult hij in mijn Zomerspecial. Hij plaatst kanttekeningen bij een aantal van mijn beweringen. Daarnaast voert hij zelf ook een aantal zaken aan, waardoor er een dynamiek ontstaat die in Plato's boek ontbrak.

Bonusmateriaal

In de Zomerspecial van dit jaar - Politeia, of: de (Ideale) Staat - volgde ik vrij strak de structuur en thematieken van het origineel. Meer nog, dan dat ik vorig jaar deed bij Het Kapitaal.
Hoewel Politeia niet het doel had om een samenvatting van Plato's werk te zijn, is deze er wel uit te distilleren. Diverse verwijzingen in mijn Zomerspecial naar het origineel vormen samen een samenvatting van Plato's Ideale Staat - inclusief een doorkijkje naar wat erop volgde. Deze verwijzingen zijn nu samengebracht tot, inderdaad: een SAMENVATTING VAN PLATO's POLITEIA!

Onsterfelijkheid/Slot

En zo, Glaukon, bleef dit verhaal bewaard en ging het niet verloren, en zal het op zijn beurt ons kunnen bewaren als wij het ter harte nemen.
Sokrates

De les over de zin van de moraal beweegt zich tijdens het betoog van Sokrates steeds verder van het aardse af, richting het mystieke. De Waarde en de Grot zijn in zekere zin nog behapbaar voor gewone stervelingen; echter, op het eind lanceert hij het concept van de "onsterfelijke psyche".
Ook hiervoor heeft hij een dusdanig logische, rationele (maar dat wil nog niet zeggen: juiste) onderbouwing, dat zijn gevolg hier geen kanttekeningen bij plaatst.

De Grot

Tenslotte zou hij dan ook de zon, niet alleen weerspiegeld in het water of een ander oppervlak, maar de zon zelf op zijn eigenlijke standplaats kunnen waarnemen en kunnen bestuderen hoe hij is.
Sokrates

>"Eigenlijk stelt het niet zo heel veel voor. Het is eerder een onzorgvuldigheid in je retoriek dan in je logica."
<"Nou, voor de draad ermee! Je wilt dit al aankaarten sinds episode zes!"
>"Dat is waar. Komt 'ie dan: in episode vijf, in je betoog over gelijkwaardigheid, stel je het volgende: 'Uiteindelijk gaat het erom wat iemand tussen de oren heeft, niet tussen de benen.' Terwijl je juist had gemeld dat Gray, Swaab en consorten stellen dat er... uhm... verschillen tussen de oren zijn die corresponderen met verschillen tussen de benen."
<"Ik had ook gezegd dat er nogal wat is aan te merken op die stelling ~ inclusief een verwijzing naar Cordelia Fine."
>"Maar ook dat die stelling te weinig wordt aangevochten. Ergo, voor veel mensen zijn verschillen tussen de benen hetzelfde als tussen de oren."
<"Dat veel mensen het denken dat iets zo is, maakt het nog niet tot waarheid. Je gedraagt je als Thrasymachos."
>"Ha! Die is hier niet slim genoeg voor. Die zit zogezegd nog in Plato's metaforische grot."
<"Inderdaad."

De Waarde

Precies. Wetten en normen kunnen natuurlijk nooit een erg degelijke bescherming krijgen van mensen die niet weten wat de waarde van die normen is, want in dat geval zal niemand volgens mij die normen ooit voldoende begrijpen.
Sokrates

Dat is logisch, maar uzelf, Sokrates, waarin ziet ù die waarde eigenlijk: in inzicht, in genot of in nog iets anders?
Adeimantos

>"Maar waarom maakte je dan eigenlijk zo'n punt over de wijze waarop producten voor mannen, danwel vrouwen worden gepromoot?"
<"Omdat het een symptoom is van een groter probleem. Er wordt een scheidslijn aangebracht tussen mannen en vrouwen, waardoor de gemene deler ~ het mens-zijn ~ naar de achtergrond verschuift."
>"Omdat Jillz voor vrouwen is, en Strongbow voor mannen?"
<"In plaats van: cider is voor mensen. Waarom moet je zoiets aan een geslacht ophangen?"
>"Het is maar cider..."
<"Er wordt een norm aangebracht. In reclame is het ook de norm dat de vrouw het huishouden doet. Kijk naar de spotjes van de schoonmaakproducten. Daardoor wordt een rollenpatroon ten toon gespreid, die niet bepaalt stimuleert tot ontplooiïng van het individu."
>"Wat?"

Democratie en Degeneratie

Als onze financiële positie in de samenleving het criterium wordt bij de beoordeling van onze waarde als mens, raken morele waarden op de achtergrond en zal het morele peil van de hele bevolking dalen. (...) Mensen met geld worden dan gewaardeerd, bewonderd en in de regering opgenomen en wie rijk is telt niet mee.
Sokrates

De enkele interrupties die Adeimantos pleegt, vragen vooral naar praktische punten. Welke positie moet de vrouw innemen in de samenleving? Zouden politici wel genoegen nemen met een bezitloos bestaan in een barak ~ terwijl ze een luxeleven zijn gewend?
Uit Sokrates' beantwoording blijkt dat hij een theoreticus pur sang is. Hij is ervan overtuigd dat A via logische gevolgtrekking onherroepelijk langs B naar C gaat. Hij vraagt zich niet of of er andere consequenties denkbaar zijn van A, of dat A überhaupt een gelegitimeerd uitgangspunt is.
Vanuit zijn theoretische stelligheid onderscheid hij ook een vijftal staatsvormen of constituties, die hij onlosmakelijk koppelt aan een vijftal menstypes, en een specifieke volgorde waarin de ene staatsvorm (bij moreel verval) teloorgaat in de andere.

Ideologie en Praktijk

Ja, maar dat op zichzelf wel juiste voorstel vraagt net als andere punten om een nadere uiteenzetting over de manier waarop zo'n gemeenschappelijke regeling dan zal werken.
Adeimantos

Sokrates wordt zelden onderbroken wanneer hij zijn visie op de ideale staat ontvouwt. Deels is dat omdat zijn verhaal logisch in elkaar steekt ~ maar waar dat niet zo is, laat zijn gezelschap het maar wat vaak na om in te grijpen.
Natuurlijk hoef je dat niet te verwachten van Thrasymachos; die is simpelweg niet uit het juiste intellectuele hout gesneden. Ook Glaukon laat het afweten. Die wil zo graag dat zijn vraagstuk wordt opgelost, dat hij geneigd is elk woord van Sokrates te slikken als zoete koek.
De enkele keer dat er een kritische noot wordt geplaatst bij Sokrates' uiteenzetting, is het vooral Glaukon's broer, Adeimantos, die hem plaatst.

Ik ben benieuwd wat hij zou zeggen, als we hem nu aan het woord zouden laten.

Gelijkwaardigheid

Zo zouden we ons ook wel kunnen afvragen of kale mensen een andere aanleg hebben dan mensen met haar op hun hoofd, en wanneer we het daar over eens zouden zijn, zouden we, als kale mensen schoenen maken, dat niet mogen toestaan aan die mensen met haar.
Sokrates

Dat zou natuurlijk belachelijk zijn.
Glaukon

(...)

Maar als het enige verschil erin bestaat dat de vrouwelijke sekse baart en de mannelijke bevrucht, is dat voor ons nog geen reden om aan te nemen dat een vrouw van een man verschilt met het oog op de dingen waarom het ons te doen is.
Sokrates

De Ideale Politicus

Wij moeten dus de mensen selecteren van wie we de indruk hebben gekregen dat zij zich hun hele leven volledig hebben ingezet voor wat ze als het belang van de gemeenschap beschouwen en die tot geen enkele prijs bereid zijn iets te doen wat tegen dat belang indruist.
Sokrates

Ja, dat zijn de geschikte mensen.
Glaukon (?)

Dat de markt om regels en een moraal vraagt, en deze niet van zichzelf biedt, werpt een nieuwe vraag op. Wie moet er nu de regels opstellen?
De door Ayn Rand (1905-1982) bezongen Atlassen vallen sowieso af: zij vertegenwoordigen immers de markt, en de markt is ongeschikt om de regels te bepalen. Zo ook haar bovenmensen. Wie dan wel?
Om die vraag te beantwoorden laat Plato zijn leermeester de samenleving verder ontleden.

De Ideale Markt

Wanneer dus verschillende mensen elkaars steun inroepen, de één voor dit, de ander voor dat, en wanneer zich ten gevolge van die behoeften een groot aantal mensen op één plaats verzamelt om met elkaar samen te werken en elkaar te helpen - het is aan dat samenwonen dat we de naam maatschappij hebben gegeven.
Sokrates

In zijn reactie op het pleidooi tegen de moraal, tuigt Sokrates een maatschappij van begin af aan op. De mens heeft voedsel, kleding en onderdak nodig; een samenleving bestaat dus minimaal uit een boer, een kleermaker en een huizenbouwer ~ eventueel aangevuld met een schoenmaker of een andere handwerker.
Sokrates' gezelschap kan niet anders dan dit beamen. Ook moeten ze beamen dat deze samenleving beter af is wanneer elk van hen zich kan richten op een specifieke taak, dan wanneer ieder lid afzonderlijk en enkel ten bate van zichzelf zorg draagt voor zijn huis, voedsel, kleren, schoenen, en wat er nog meer nodig is.