Veenendaal

Een Goed Mens

Nee, Sokrates, een immoreel leven geeft een mens meer mogelijkheden, meer vrijheid en meer macht, als die immoraliteit maar ver genoeg wordt doorgevoerd.
Thrasymachos

Het begin van 'De Ideale Staat' beschrijft hoe Plato's leermeester Sokrates na een bezoek aan een festival wordt uitgenodigd door een paar vrienden om te discussiëren. Ze raken in gesprek over de vraag wat nu precies een goed mens is. Maar welke stelling er ook geponeerd wordt, Sokrates weet telkens een paar kleine kanttekeningen te plaatsen ~ en uiteindelijk wordt de gehele stelling ontkracht.

Eén van de aanwezigen, Thrasymachos, ergert zich groen en geel aan de retorische vaardigheden van Sokrates en poneert de stelling dat een goed mens doet wat in het belang van de sterkste is. Hij is ervan overtuigd dat hij de ultieme definitie van een goed mens heeft geleverd.
Zijn argumentatie luidt als volgt: de macht van elk land ligt bij de regerende klasse. Die vaardigt wetten uit in haar eigen belang, en geldt als norm voor de gehele bevolking. De wet overtreden druist in tegen het belang van de regerende klasse, de sterkste, en is derhalve een misdaad.
Uiteraard wordt ook deze stelling gefileerd door Sokrates.

Zelfs als Thrasymachos' visie op de regerende klasse juist zou zijn (en soms lijkt dat ook zo), dan zou zijn definitie hooguit omschrijven wat een goed burger - of nog liever: onderdaan - behelst. Maar zeker niet een goed mens; want wat als de regerende klasse zelf kwaadaardig is ~ maakt het dienen van die klasse je nog steeds tot een goed mens?
Om er maar snel een Godwin in te gooien: waren NSB'ers goede mensen omdat zij het Nazi-regime dienden? Nee toch? Het waren uitermate goede onderdanen van Hitler, maar dat sluit feitelijk de mogelijkheid om een goed mens te zijn al bij voorbaat uit.

Wat is dan wel een goed mens? Ik geloof niet dat daar 1-2-3 een simpel antwoord op te geven. En zonder dat er een keiharde definitie te geven is, heeft iedereen wel een ruw idee wat een goed mens is. Desalniettemin zullen de meningen over wie een goed mens is behoorlijk uiteenlopen; het blijft een uiterst subjectieve aangelegenheid.

Een SP'er zal zeggen dat een goed mens de kernwaarden van menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit uitdraagt. In een zeer lezenswaardig interview in het Reformatorisch Dagblad (13 juli 2015) noemt partijvoorzitter Jan Marijnissen deze waarden met een mooi woord de "morele plechtankers" van het socialisme. Op zich een acceptabele definitie (die naar mijn mening verder gaat dan alleen het socialisme), maar hoe breng je dat in de praktijk?

In 2013 maakte ik een hertaling van de Tien Geboden die als volgt luidde:

1. Stel je niet bloot aan destructieve invloeden, maar dien de liefde.
2. Probeer de liefde niet te vangen in een vastomlijnd idee.
3. Onrecht is noch met religie, noch anderszins goed te praten; de mens is zelf verantwoordelijk.
4. Vrije tijd is een recht, dat niet kan worden los gezien van de plicht haar te verdedigen
5. Toon eerbied voor uw vader en uw moeder.
6. Pleeg geen moord
7. Laat elkaar in diens waarde, en wees integer.
8. Steel niet.
9. Leg over een ander geen vals getuigenis af.
10. Zet uw zinnen niet op wat een ander ook maar toebehoort.

Zou je er zijn met deze tien geboden? Als je geneigd bent om deze vraag met "ja" te beantwoorden, vertel mij dan het volgende. Hoe dien je de liefde? Wat zijn destructieve invloeden? Zijn er geen situaties te bedenken wanneer het goed is om een 'gebod' te overtreden?

In de epiloog van die serie, waarin ik gebod voor gebod ontleedde, gaf ik al aan dat deze geboden vooral bedoeld zijn als uitnodiging tot denken, reflecteren en discussiëren. Bij een aantal individuele geboden gaf ik ook al aan dat er situaties denkbaar zijn waarbij overtreding van het gebod juist wenselijk is. Om terug te komen op het Nazi-regime: als je wist waar er Joden waren ondergedoken, liet je Gebod 9 beter maar even voor wat het was...

Ik weet niet hoeveel er van mijn gedachten stand zouden houden in een dialoog met definitiekiller Sokrates. De kwestie van wat een goed mens is, is een complexe kwestie; beladen met subjectiviteit en situatiegebondenheid. Ik zou deze hele reeks kunnen vullen met uiteenzettingen over wat een goed mens is, en nog niet met een sluitend antwoord kunnen komen.

Feit is wel, dat de mens een samenleving vormt. In die samenleving is het in ieders' belang dat alle mensen goed met elkaar omgaan. En binnen dat gegeven zijn de morele plechtankers van menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit ontegenzeggelijk waardevolle uitgangspunten.
Veel beter dan Thrasymachos' notie van het belang van de sterkste...