Veenendaal

Bonusmateriaal

In episode 6 van Politeia voer ik het personage Adeimantos op. Adeimantos stelt in Plato's boek enkele kritische vragen aan Sokrates - en diezelfde rol vervult hij in mijn Zomerspecial. Hij plaatst kanttekeningen bij een aantal van mijn beweringen. Daarnaast voert hij zelf ook een aantal zaken aan, waardoor er een dynamiek ontstaat die in Plato's boek ontbrak.

De dialogen tussen mij en Adeimantos zijn geschreven als opzetjes, intermezzo's of afsluitingen van mijn uiteenzettingen. Veel is dan ook niet los daarvan te zien. Maar vanaf episode 7 tot aan episode 9 is het mogelijk om de dialogen naadloos op elkaar aan te laten sluiten.

In deze 'bonusronde' filter ik dan ook de tussenliggende informatie eruit, waardoor de dialogen tussen Adeimantos en mijzelf lezen als één doorlopend gesprek. Over inzicht, democratie, waarde, en gelijkwaardigheid.

Veel leesplezier toegewenst!

Politeia: De Dialoog

(De dialoog start na een uitleg over de vijf staatsvormen of constituties.)

>"Mooi, we behandelen de constituties."
<"Adeimantos, je bent er nog?"
>"Natuurlijk ben ik er nog. Je dacht toch niet dat ik genoegen zou nemen met een eenmalig optreden? Zeker niet nadat je me vijf delen lang buiten beschouwing hebt gelaten!"
<"Blij dat je er bent. Ik zie dat je staat te popelen om iets in te brengen..."
>"Bijna twee en een half millennium lang heb ik de wereld zich zien ontwikkelen. Ik heb mooie dingen gezien, en verschrikkelijke zaken. Niet vaak heb ik in die tijd een podium gehad om te spreken, maar er knaagt iets aan mij. Iets wat ik in mijn gesprek met Sokrates heb nagelaten, maar wat nu ~ juist nu ~ serieuze bespreking behoeft."
<"Barst los!"
>"Wat is, als de aristocratie niet meetelt, de favoriete staatsvorm van Sokrates?"
<"Afgezien van de aristocratie? De democratie, natuurlijk."
>"En dat vindt jij niet gek?"
<"Nee, natuurlijk niet. Wat zou ik er gek aan moeten vinden?"
>"Bekijk de staatsvormen die Sokrates onderscheid eens goed. Let op de machtsverhoudingen. Er is maar één staatsvorm die principieel verschilt van de rest. Welke?"
<"De democratie?"
>"Heel goed. En waarom?"
<"Geen idee."
>"Omdat de democratie de enige van deze vijf staatsvormen is, waarin de macht verspreid wordt. Het is de enige die het beginsel van gelijkwaardigheidhuldigt. Bij de andere constituties ligt de macht bij een enkele bovenmens, of een klein groepje daarvan. Ik zie werkelijk niet waarin een timocratie feitelijk verschilt van een oligarchie of een dictatuur. Of een aristocratie. In al die gevallen wordt het volk ondergeschikt gemaakt aan een zekere elite. Maakt het dan nog uitwelke elite jou overheerst?"
<"Nou, eigenlijk..."
>"Ik vraag niet of het uitmaakt hoe een elite overheerst, maar welke."
<"Nee, dat niet."
>"Dus feitelijk zijn er maar twee basisstaatsvormen te onderscheiden: de democratie en de niet-democratie."
<"Inderdaad."
>"En dat brengt ons bij de Griekse kwestie."
<"Pardon?"
>"Griekenland. Het land waar ik vandaan kom. Jouw favoriete vakantieland. Bakermat van de filosofie, de democratie, de westerse beschaving. Dat Griekenland."
<"Wat is er met Griekenland?"
>"Wat is er met Griekenland? Wat is er niet met Griekenland. Jongen, volg jij het nieuws wel?"
<"Vluchtelingenproblematiek. De eurocrisis. Waar wil je het over hebben?"
>"Als je die twee zaken echt van elkaar wilt scheiden, dan de eurocrisis. Maar wat mij betreft zijn die twee zaken nauw met elkaar verweven."
<"Ik denk dat ik snap waar je naartoe wilt. Het democratische tekort  van Europa."
>"Wat weet jij van de Griekse economische situatie?"
<"Niet gek veel meer dan de gemiddelde Nederlander. Ik zou niet goed kunnen uitleggen hoe de vork precies in de steel zit."
>"Doe maar een dappere poging."
<"De Griekse economie draaide tot voor de crisis op drie zaken. Een omvangrijke financiële sector, toerisme en de export ~ voornamelijk van olijfolie."
>"Reken ik goed. Wat gebeurde er toen?"
<"Toen brak de crisis uit. Banken vielen om en toestanden. Zakenbank Goldman Sachs, die voor de problemen had gezorgd pakte zijn biezen, en liet Griekenland met de sores zitten. Ondertussen liep het toerisme terug, omdat de Europeaan minder te besteden had. En de export van olijfolie is te weinig om een economie draaiende mee te houden."
>"Ga door."
<"De situatie was zo erg, dat Griekenland zelf dreigde om te vallen ~ al weet ik niet precies hoe een land kan omvallen. Dit zou gedempt kunnen worden door middel van devaluatie van de munt, maar door de Euro kan Griekenland dat dus niet doen."
>"En hoe wordt het dan nu opgelost?"
<"De andere landen schieten Griekenland te hulp."
>"Nou, het is maar wat je hulp noemt. Er gaat geld naar Griekenland, maar dat wordt meteen ingepikt door de toch al zieke financiële sector. En het geld dat naar Griekenland gaat is geen cadeautje, maar een lening."
<"Maar dan wordt de Griekse schuldenlast alleen maar groter, toch? Die zogenaamde hulppakketten brengen Griekenland alleen maar verder in de problemen."
>"En dat is nog maar het topje van de ijsberg. De leningen waarmee Europa de Grieken zogenaamd helpt, kosten meer dan alleen de rentelasten."
<"Wat bedoel je?"
>"Stel, iemand leent jou een tientje zodat jij je boodschappen kan doen. Maar ze wil niet alleen dat je later dat tientje terugbetaalt, ze wil ook nog eens bepalen welk brood je van dat tientje koopt. Zo gaat het ook met Griekenland: de Eurogroep wil feitelijk de Griekse nationale begroting bepalen."
<"Dat is niet lief."
>"En terwijl Dijsselbloem en zijn vriendjes 'hervormingen' eisen van het land dat het meest hervormd heeft van allemaal, is er hongersnood in Griekenland. In de EU, dus. En in plaats van solidariteit te tonen..."
<"... schildert men de Grieken af als een lui volk."
>"En is dat terecht?"
<"Niet in mijn beleving. De winkeltjes en restaurantjes in Griekenland waren dag en nacht open, leek het wel. Als ik wakker was, kon ik terecht voor een hapje eten of mijn boodschappen. Ik ervaar de Grieken juist als één van de hardst werkende volkeren die ik ken."
>"En toch staan ze bekend als lui. Waarom?"
<"Tsja, waarom eigenlijk? Omdat ze minder geld hebben?"
>"En waarom wil de Eurogroep de Griekse begroting bestieren?"
<"Ook weer omdat de Grieken minder geld hebben."
>"Dus vanwege een financiële situatie meent men een democratisch gelegitimeerde regering te kunnen overrulen. Terwijl de Eurogroep formeel geen beslisbevoegdheid heeft, noch zich verhoudt tot democratische controle."
<"Dus wat je probeert te zeggen is..."
>"... dat 'Europa' een niet-democratie is. Een oligarchie, als je het wilt classificeren. Het kapitaal regeert. Omwille van geld manifesteert de Eurogroep zich als bovenmens of Atlas tegenover nationale democratieën."
<"Er vindt dus een degeneratie van de democratie. En met de democratie, is ook het beginsel van gelijkwaardigheid in gevaar!"
>"Dat lijkt me een groter probleem dan het feit dat één of andere marketing-afdeling verschillende merken cider voor jou en je vrouw op het oog heeft..."
<"Inderdaad..."
>"Maar waarom maakte je dan eigenlijk zo'n punt over de wijze waarop producten voor mannen, danwel vrouwen worden gepromoot?"
<"Omdat het een symptoom is van een groter probleem. Er wordt een scheidslijn aangebracht tussen mannen en vrouwen, waardoor de gemene deler ~ het mens-zijn ~ naar de achtergrond verschuift."
>"Omdat Jillz voor vrouwen is, en Strongbow voor mannen?"
<"In plaats van: cider is voor mensen. Waarom moet je zoiets aan een geslacht ophangen?"
>"Het is maar cider..."
<"Er wordt een norm aangebracht. In reclame is het ook de norm dat de vrouw het huishouden doet. Kijk naar de spotjes van de schoonmaakproducten. Daardoor wordt een rollenpatroon ten toon gespreid, die niet bepaalt stimuleert tot ontplooiïng van het individu."
>"Wat?"
<"Ander voorbeeld: vroeger was LEGO gewoon speelgoed voor kinderen. Tegenwoordig is het primair jongensspeelgoed, en is er een aparte lijn voor meisjes waarbij je nauwelijks nog aan bouwen toe komt en het vooral draait om de vriendschapsrelaties tussen de poppetjes. LEGO FRIENDS, zoals die onzin heet, is meer Barbie dan LEGO. Hoe stimulerend is dat voor meisjes om zich te bekwamen in het bouwen?"
>"Niet echt stimulerend neem ik aan..."
<"En als het nou alleen bij stomme reclames bleef. Maar marketing weerspiegelt de samenleving. Zelfs voor de wet zijn mannen en vrouwen nog niet gelijkwaardig; met name in het ouderschap."
>"Kijk, nou komen we ergens!"
<"Laat je me dit punt niet toelichten?"
>"Je hebt Plato's boek toch gelezen? Dan weet je toch dat ik graag het tempo in de discussie houd? Voor mij is het duidelijk waar je naar toe wilt. Daarbij komen we ongetwijfeld nog terug op dit punt. Maar je zei net een belangrijk woord."
<"Namelijk?"
>"Gelijkwaardig. Kennelijk leven we in een wereld waarin vaders niet gelijkwaardig zijn aan moeders, en waarin arme Grieken niet gelijkwaardig zijn aan rijke Duitsers..."
<"Dus..."
>"Is gelijkwaardigheid niet één van de drie morele plechtankers van jouw partij?"
<"Ja. Gelijkwaardigheid is iets waar we naar moeten streven. Ieder mens zou de zelfde kans moeten krijgen om zich zo goed mogelijk te ontplooien een gelukkig te worden. Daar hecht ik waarde aan.
>"Inderdaad."
<"Eigenlijk is het heel simpel: omdat ik geloof dat ieder mens van ultieme waarde is, is ieder mens automatisch ook van gelijke waarde. En dan geeft het geen pas om de ene cider voor te bestemmen aan de ene mens, en de andere voor de andere mens. Laat ze zelf hun cider kiezen, als ze dat spul willen drinken!"
>"Juist ja."
<"En het is nog erger als een vader maar vijf dagen, waarvan twee ook nog eens onbetaald, verlof krijgt na de geboorte van een kind, tegenover de tien weken die een moeder in principe nog heeft. En die tijd is niet allemaal nodig voor fysiek herstel, maar is er simpelweg omdat het moederschap simpelweg hoger wordt aangeslagen dan het vaderschap."
>"Wat?"
<"Okee, dit gaat misschien wat snel. Lees anders even wat van Ingrid Robeyns, die legt het goed uit. Maar niet alleen bij kraamverlof, maar ook bij voogdijzaken na een echtscheiding staat een vader maar wat vaak op achterstand. En dat is onrechtvaardig tegen beide seksen..."
>"Hoezo?"
<"Door de vrouw aan te wijzen als de kinderverzorger in het huishouden, hou je haar weg van de arbeidsmarkt. En ondertussen bestempel je de man als minderwaardige ouder."
>"Wauw. Man-vrouwverhoudingen zijn gecompliceerder dan ik dacht. Misschien moet je daar eens een aparte reeks aan wijden."
<"Misschien doe ik dat ook nog wel..."
>"Mooi. Dan kunnen we nu door naar het volgende onderwerp. Je weet wat komen gaat?
<"Inderdaad."
>"Eigenlijk stelt het niet zo heel veel voor. Het is eerder een onzorgvuldigheid in je retoriek dan in je logica."
<"Nou, voor de draad ermee! Je wilt dit al aankaarten sinds episode zes!"
>"Dat is waar. Komt 'ie dan: in episode vijf, in je betoog over gelijkwaardigheid, stel je het volgende: 'Uiteindelijk gaat het erom wat iemand tussen de oren heeft, niet tussen de benen.' Terwijl je juist had gemeld dat Gray, Swaab en consorten stellen dat er... uhm... verschillen tussen de oren zijn die corresponderen met verschillen tussen de benen."
<"Ik had ook gezegd dat er nogal wat is aan te merken op die stelling ~ inclusief een verwijzing naar Cordelia Fine."
>"Maar ook dat die stelling te weinig wordt aangevochten. Ergo, voor veel mensen zijn verschillen tussen de benen hetzelfde als tussen de oren."
<"Dat veel mensen het denken dat iets zo is, maakt het nog niet tot waarheid. Je gedraagt je als Thrasymachos."
>"Ha! Die is hier niet slim genoeg voor. Die zit zogezegd nog in Plato's metaforische grot."
<"Inderdaad."
>"Zouden mensen die grot ooit ontsnappen wat Europa betreft?"
<"Geen idee. Er zijn nogal wat grotten om uit te ontsnappen in het Europese discours."
>"De Griekse schuldenkwestie bijvoorbeeld..."
<"Christine Lagarde heeft door dat het onhoudbaar is, en dat er gewoon schulden moeten worden kwijtgescholden. Het is niet veel, maar het is iets."
>"Tsja. En de teloorgang van het Europese ideaal?"
<"Je bedoelt het democratische tekort van de EU? Dat wordt steeds meer doorzien, of op zijn minst gevoeld. Er broeit een verzet tegen de Europese machthebbers."
>"En dat verzet leidt hopelijk tot verandering. Maar wat krijgen we dan?"
<"We hebben geconstateerd... of liever gezegd: jij hebt geponeerd dat Europa een oligarchie is. Volgens Plato, of Sokrates, zal die dus bij teloorgang vervallen in een democratie. Als dat klopt, wachten ons dus mooie tijden."
>"Maar jij hebt aangetoond dat de volgorde waarin de staatsvormen in elkaar degenereren niet vastligt. En Europa is daar een uitstekend bewijs voor. Die is vervallen van een democratie naar een oligarchie. Dat is exact tegengesteld aan wat Sokrates mij destijds voorhield. Feitelijk is er alleen maar democratie en niet-democratie, en zullen we moeten afwachten of de democratie in Europa wordt hersteld ~ of dat de niet-democratie enkel een nieuwe verschijningsvorm krijgt."
<"Hmmm... dus zelfs als je de zon kunt aanschouwen, heb je nog niet een antwoord op alles..."
>"Inderdaad."

• Episode 7: Democratie en Degeneratie
• Episode 8: De Waarde
• Episode 9: De Grot

De samenvatting (Bonus 1) volstaat overigens ook...

• Ingrid Robeyns - Respect voor Vaderschap: Geen woorden, maar daden
  (Bij Nader Inzien, Acadmische Filosofieblog; bijnaderinzien.org)