Veenendaal

Paus Gregorius I mag dan 'hoogmoed' hebben bestempeld als de ergste hoofdzonde; wat mij betreft is 'hebzucht' het ergst. Hoewel ik 'hoogmoed' absoluut erken als (belangrijke) catalysator van het kwaad, blijf ik erbij dat 'hebzucht' de bron van de meeste - zo niet alle - overige zonden is. En in 'afgunst' vind ik mijn gelijk.

Want wat is 'afgunst', anders dan het willen hebben van iets wat een ander heeft?
Dat kan iets materieels zijn: bezittingen, een inkomen, productiemiddelen; of iets immaterieels: vaardigheden, privileges, relaties. Hoe dan ook: een ander beschikt over iets waar jij over wilt beschikken. En omdat jij datgene wilt hebben, raak je afgunstig.
In essentie druist afgunst in tegen SOLIDARITEIT; waarom zou je niet blij zijn voor die ander, dat zij of hij iets heeft waarvan jij de begeerlijkheid erkent? Omdat afgunst en solidariteit elkaar uitsluiten - en omdat afgunst een vorm van hebzucht is - kan het terecht worden gezien als een zonde.

Echter: afgunst is ook een product van ONGELIJKHEID. Een ander heeft iets, wat jij niet hebt (maar wel zou willen hebben). Is deze ongelijkheid gerechtvaardigd, dan is afgunst dat niet. In Gebod 10 (zet uw zinnen niet op wat een ander ook maar toebehoort) in de serie 'Tien Geboden' gaf ik al aan de ongelijkheid veelal het gevolg is van een GEBREK AAN SOLIDARITEIT. Het is de rijke die wil hebben wat de armere heeft - en dit ook nog eens ongestraft tot zich neemt. In die verhandeling keek ik vooral naar de wereldwijde ongelijkheid; nu zal ik mij richten op de ongelijkheid in eigen land.

Inkomen en arbeidsdeelname

Als we de CBS-cijfers van 2014 (de meest recente op het moment van schrijven) kijken, zien we iets opmerkelijks. In het kolommetje van mannen met een Nederlandse herkomst, stijgt het aantal personen naarmate het inkomen stijgt van €10.000,- naar meer dan €50.000,- (uitzondering bij de inkomens tussen de €40.000,- en €50.000,-). Bij vrouwen met dezelfde herkomst daalt het aantal personen naarmate het inkomen stijgt.
Bij mensen met een Westerse achtergrond is er tussen mannen en vrouwen een vergelijkbare curve - hoewel mannen net een groter aandeel leveren bij de hogere inkomens. En bij mensen met een niet-Westerse achtergrond daalt zowel het aantal mannen als het aantal vrouwen zodra het inkomen boven 20.000 komt.
Tel je mannen en vrouwen bij elkaar op, dan zie je bij mensen met een Nederlandse danwel Westerse achtergrond een 'wiebel' voorbij de €20.000,- waarna het in de bovenste inkomensgroep weer omhoog schiet; die laatste omhoogschieter ontbreekt voor mensen met een niet-Westerse achtergrond.
Kort samengevat is er een ondervertegenwoordiging in de hoogste inkomens van iedereen die geen man is van Nederlandse - of ten minste Westerse - afkomst.

De cijfers over arbeidsdeelname in 2016 laten zien dat er onder 'autochtonen' een werkloosheid is van 4,9% tegenover 10,3% bij 'allochtonen'. Onder de mannen is die verdeling 4,5% tegenover 9,8%; bij de vrouwen 5,3 tegenover 10,9%.
De netto arbeidsparticipatie van 'autochtonen' is 72,1% bij de mannen en 62,2% bij de vrouwen (totaal 67,4%). Bij 'allochtonen' is het totaal 59,9%; de mannen 'scoren' 65,5%; de vrouwen 54,7%.
Ook hier heeft de 'autochtone' man het het beste voor elkaar: de hoogste netto arbeidsparticipatie en het laagste werkloosheidspercentage. En zowel bij de mannen als bij de vrouwen is het werkloosheidspercentage onder 'autochtonen' nog niet eens de helft van wat het onder 'allochtonen' is.

Privilege

'Autochtonen' (en met name de mannen) kennen dus aanzienlijk minder werkloosheid en hebben meer en beter betaald werk. Maar daar houdt hun privilege niet op...

De oplettende lezer zal het zijn opgevallen dat ik de termen 'autochtoon' en 'allochtoon' tussen aanhalingstekens plaats. Ik gebruik de termen, omdat het CBS ze hanteert in de door mij geraadpleegde cijfers - waardoor ik me aan ze gebonden voel. Tegelijkertijd besef ik dat er een aantal mensen is, dat aanstoot neemt aan deze termen - en dan met name woord 'allochtoon', omdat dit zou suggereren dat die groep mensen niet (echt) meetelt. Hoewel ik dat niet uit dat woord haal, en ook niet begrijp welk verschil het maakt als je andere woorden zou gebruiken om het onderscheid tussen deze bevolkingsgroepen aan te duiden, ben ik van ganser harte bereid om rekening te houden met deze gevoeligheid - en hoop ik dat de aanhalingstekens voldoende verschil maken.
Dat ik de gevoeligheid niet goed begrijp, heeft alles te maken met mijn eigen wit-zijn. Mijn 'witte bril' belemmert het zicht op de belevingswereld van (bijvoorbeeld) mensen met een migratie-achtergrond.

Gloria Wekker probeert mensen duidelijk te maken dat je etniciteit - wat die dan ook is - van invloed is op hoe je de wereld ziet. In haar bijdrage in het boek 'Multiculturalisme' schrijft ze: "Ieder van ons maakt deel uit van de multiculturele samenleving en daarom is multiculturalisme een verschijnsel dat ons allen aangaat. (...) Toch hebben mensen, die deel uitmaken van de dominante etnische groep in de samenleving, vaak de neiging te denken (...) dat het alleen de etnische 'Ander' betreft en aangaat."
Om aan te tonen dat witte mensen niet 'neutraal' in de samenleving staan, maar dat hun kijk beïnvloedt wordt door een aantal voordelen, haalt ze de socioloog Peggy McIntosh aan die maarliefst 46 van die voordelen heeft weten op te sommen.
Hierbij valt te denken aan een gegarandeerde positieve representatie van de eigen etniciteit in de media, ongestoord kunnen winkelen zonder lastiggevallen te worden door bewakingspersoneel, nooit gevraagd worden om namens een hele bevolkingsgroep te spreken, en het hebben van een huidskleur die niet de indruk van je financiële betrouwbaarheid ondermijnt.

Een pijnlijke illustratie van het privilege van wit-zijn is de bekende anecdote van Wekker, die eveneens in het boek vermeld staat. Ze was eens als spreker aanwezig op een congres, maar werd daar aangezien voor een garderobemedewerker. Een misverstand, eenwelk een wit mens niet snel ten deel zal vallen...

Meer dan kleur

Hoe pijnlijk het misverstand ook was, Wekker was wél als spreker uitgenodigd op een congres. De meeste mensen krijgen die eer niet. Ook witte mensen niet.

Als we naar de CBS-cijfers over de inkomens kijken, zien we weliswaar dat 1.300.000 mannen met een Nederlandse herkomst €50.000,- per jaar of meer vangen; er zijn er nog altijd 3.966.000 die minder verdienen. 1.429.000 mannen met een Nederlandse herkomst komen niet eens boven de €20.000,- per jaar uit. Na vrouwen met een Nederlandse herkomst, zijn mannen met dezelfde herkomst ook het meest voorkomend in de inkomensgroep onder de €20.000,-.
De hoogste inkomens worden dan wel voor het grootste gedeelte door witte mannen opgesoupeerd - het grootste gedeelte van de witte mannen behoort niet tot de hoogste inkomensgroep.

Wat betreft representatie in de media: ook daar hoeft de witte man zichzelf niet per definitie te herkennen. Het is immers een selecte groep witte mannen die de talkshows domineren: succesvolle witte mannen met een hoog inkomen - voornamelijk woonachtig in de Amsterdamse grachtengordel.
Als er al mensen uit de arbeidersklasse in beeld komen, dan is het als een stumper die hulp nodig heeft (Een dubbeltje op zijn kant), zijn/haar eigen talent overschat (Idols), of een combinatie daarvan (Help, mijn man is klusser).
De elite mag positief in beeld worden gebracht en vertellen hoe je naar de wereld moet kijken; de arbeidersklasse komt hooguit in beeld als clown.
Ook in de Tweede Kamer zijn de witte mannen in de meerderheid, maar afgezien van Peter Kwint komen ze in twee smaken: blauw pak/rode das en grijs pak/blauwe das.

Kleur is dus niet de enige factor die van belang is van je plaats in de samenleving. Gender/sekse speelt ook een rol, en dat geldt ook - zoals ik net probeerde aan te tonen - voor 'klasse'. En de voordelen die je met je witte kleur hebt, kunnen worden aangetast als je niet in de juiste inkomensgroep valt.
Kimberlé Crenshaw liet in 1989 de term 'intersectionaliteit' het levenslicht zien. Zij bepleit dat de assen van identiteit - etniciteit, gender, klasse, seksualiteit - niet los van elkaar kunnen worden gezien.
In een artikel in de Groene Amsterdammer legt Sacha Hilhorst het begrip verder uit. Hilhorst: "Waar diversiteit vaak gaat over hokjes aanvinken, gaat intersectionaliteit over het complexe samenspel van de verschillende identiteiten die we allemaal in ons hebben. Om mezelf als voorbeeld te nemen: ik ben een vrouw, ik ben wit en ik heb een universitaire graad. Dat alles en nog veel meer maakt uit wanneer ik een politiebureau, een sollicitatiegesprek of gewoon een supermarkt in loop."
Dat samenspel van factoren maakt de zwart-wit-discussie minder zwart-wit. Of zoals Hilhorst aan het begin van haar artikel stelt: "Ras, geslacht, seksualiteit, klasse: waar we op het ene front tot de bevoorrechten horen, zijn we op het andere achtergesteld."

Samen Nederland

Om terug te komen op de zonde van 'afgunst', want daar ging dit hele stuk natuurlijk over. Afgunst is het tegenovergestelde van SOLIDARITEIT. En daardoor staat het de strijd voor MENSELIJKE WAARDIGHEID en GELIJKWAARDIGHEID in de weg.
Wat wij ons moeten realiseren is, dat de meeste witte mensen goeddeels in hetzelfde schuitje zitten als de meeste donkere mensen. En tegelijkertijd moeten we ons ook realiseren dat donkere mensen tegen problemen aan kunnen lopen, waar witte mensen geen weet van hebben.
"Ook in het 'tolerante' Nederland moeten we aan de slag met ongelijkheid," schrijft Sacha Hilhorst - en ik ben het ermee eens.

De SP snapt dit gegeven, en heeft daarom het manifest 'Samen Nederland' opgesteld. In het manifest pleit tegen verdeeldheid en voor solidariteit: "Wij zijn het meer dan zat om met elkaar te concurreren en willen laten zien dat het anders kan. Wij bundelen de krachten voor sociale politiek en maken een vuist tegen racisme, discriminatie en uitsluiting."
Niet afgunstig zijn naar elkaar, maar samen werken en samen leven.
Want: "Wie je ook bent, waar je ook vandaan komt, wij zijn gelijkwaardig en maken samen Nederland."