Veenendaal

Net als afgunst is gulzigheid te beschouwen als een vorm van hebzucht - wederom een bewijs dat hebzucht de 'moeder aller zonden' is. Gulzigheid is eigenlijk een uitvergrote versie van hebzucht: je wilt veel (eten) en je wilt het NU.
Hoewel het voor de hand zou kunnen liggen om nu een verhandeling over obesitas en zorgkosten te schrijven, ga ik dat niet doen. Ik ga mijn hersencapaciteit, tijd en energie niet steken in het fat-shamen van mensen met overgewicht (wat maar al te vaak genetische oorzaken heeft). Nee; er is urgenters dat mijn aandacht behoeft:
de obesitas van de menselijke soort  als geheel - en de kapitalistische elite in het bijzonder!

De zonde 'gula' wordt doorgaans vertaald als 'gulzigheid' - wat je letterlijk kunt opvatten als 'vraatzucht'; maar ook overdrachtelijk, als 'extreme hebberigheid'. Een andere vertaling is 'onmatigheid'. De grenzen (van het betamelijke) niet kennen of respecteren.
Het is die onmatigheid, die gulzigheid, die grenzeloze hebzucht, waar ik het over wil hebben. Niet de honger naar frietjes, maar de dorst naar olie. Want in de neoliberale, kapitalistische oligarchie draait alles om geld en macht - en hoe ervoor te zorgen dat dit bij de elite blijft.

Parasitair kapitalisme

John Maynard Keynes (1883-1946) beschreef het kapitalisme als "het verbazingwekkende geloof dat de meest verdorven der mensen de meest verdorven dingen zullen doen voor het hoogste goed van iedereen."
"Kapitaal is dode arbeid," stelde Karl Marx (1818-1883) in 'Het Kapitaal', "die zoals een vampier, slechts tot leven komt door het opzuigen van levende arbeid en des te meer leeft naarmate hij meer arbeid opzuigt."
Niet bepaald flatterende woorden van deze denkers voor het kapitalistische leven en denken. En niet geheel onterecht: kapitalisten floreren door te parasiteren.
Waarde wordt gecreëerd door arbeid. Verricht je die arbeid voor een werkgever, dan verdwijnt het grootste gedeelte van de door jou gecreëerde waarde in diens zak - in ruil voor een loon. De winst die in de zakken van de eigenaar of aandeelhouders verdwijnt, wordt gemaakt door de werknemers.
"Het frappantst is waarschijnlijk," schrijft Tomas Pikkety (1971) in 'Kapitaal in de 21ste eeuw', "dat de armste helft van de bevolking (...) vrijwel altijd niets bezit: de armste 50 procent bezit altijd minder dan 10 procent van het nationaal vermogen, en doorgaans minder dan 5 procent."
Kapitalisten zijn nu eenmaal uit op winstmaximalisatie. Hun verantwoordelijkheid voor het algemeen belang en de samenleving negeren of ontkennen ze. Ayn Rand (1905-1982): "Het 'algemeen belang' is een zinloos begrip." Margareth Thatcher (1925-2013): "De samenleving bestaat niet."

Andermans koek

"Niet iedereen profiteert van het economisch herstel in Nederland," kopte 'De Volkskrant' op 8 februari 2017. "Ondanks de economische groei in 2015 en 2016 neemt het aantal mensen in de bijstand nog steeds toe. In november 2016 waren er 442 duizend bijstandsgerechtigden, 20 duizend meer dan een jaar eerder," is er te lezen.
Op 18 april van dit jaar berichtte 'De Volkskrant' dat een steeds kleinere groep van de groeiende wereldeconomie profiteert: "(...) een steeds kleiner deel daarvan komt terecht bij de factor arbeid."
Met andere woorden: de arbeidersklasse, die de spreekwoordelijke 'koek' groter maakt, krijgt steeds minder van die 'koek'. Of, in de woorden van het artikel: "Volgens het onderzoek blijft de loonontwikkeling achter op de stijging van de productiviteit. Dat leidt ertoe dat er meer geld gaat naar de factor kapitaal. En omdat het kapitaal in een kleiner deel van de bevolking is geconcentreerd, leidt dat tot grotere ongelijkheid." Precies datgene waar Pikkety ook op wijst. Er is een OMGEKEERDE SOLIDARITEIT gaande, waarbij de werkende klasse zorgt voor andermans koek. Koek voor de rijke, die er zich in schaamteloze gulzigheid aan te buiten gaat...

Kapitalisme versus de wereld

Die gulzigheid raakt niet alleen de economie; het raakt ook de aarde zelf. De veiligheid en leefbaarheid van onze planeet staat op het spel.
Je ziet in Groningen dat de gulzigheid van de NAM letterlijk de grond onder de voeten van de inwoners wegslaat. Maar een fatsoenlijke vergoeding voor de door hen veroorzaakte aardbevingen uitkeren? Ho maar...
Toen Shell (die de helft van de NAM bezit) in april 2016 liet weten dat er niet genoeg geld zou zijn om de door hen berokkende schade te vergoeden als de gaswinning omlaag zou gaan, was de Groninger Bodem Beweging niet verrast: "Geen formele aansprakelijkheid willen dragen voor hetgeen hier aan ellende wordt aangericht en dreigen, manipuleren en chanteren. Voor Shell telt slechts de winst, niet de veiligheid van de burgers," was hun reactie. Zij willen dat de macht van Shell aan banden wordt gelegd. "De Shell/NAM functioneert nu als ongekroonde keizer in dit gebied. Deze door de overheid toegestane operationele rol dient Shell/NAM ontnomen te worden."
Dat Shell/NAM geen geld zou hebben voor de vergoedingen is overigens klinkklare nonsens. De Groningse Gedeputeerde Eelco Eikenaar (SP) liet in een artikel van RTV NOORD optekenen: "Shell heeft afgelopen jaar 14,7 miljard euro winst gemaakt. Dus dat er geen geld zou zijn, lijkt me niet juist."

Datzelfde Shell dat Groningen laat zakken, is in grote mate verantwoordelijk voor de grootste olieramp in de geschiedenis. Al zestig jaar stroomt er olie in de Niger (na de Nijl en de Zaïre de grootste rivier in Afrika), uit de pijpen van het leidingennetwerk waarvan Shell beheerder is. De lekkages in de Nigerdelta zijn het gevolg van slecht onderhoud en slechte beveiliging. Door deze nalatigheid zijn er sinds de jaren vijftig al elf miljoen vaten (=1.748.890.000 liter) de rivier ingestroomd.
Shell ruimt de gelekte olie niet of slecht op en houdt zich niet aan de wettelijke mileunormen. Door slecht onderhoud is het aantal lekkages in 2011 verdubbeld van 32 naar 64. In de jaren daarna (2012, 2013, 2014) was het aantal 'operational spills' respectievelijk 37, 31 en 38 - zo is te lezen op hun website. Weliswaar aanzienlijk minder dan 64 - maar nog altijd onacceptabel veel. Overigens was Shell in 2014 wereldwijd verantwoordelijk voor maarliefst 153 'operational spills'.
De bewoners van het gebied krijgen geen vergoeding voor de geleden schade - dat klinkt bekend. Evenmin profiteren ze  mee van de reuzenwinsten die Shell uit hun leefgebied haalt. In tegendeel. Zij zijn voor hun levensonderhoud grotendeels afhankelijk van landbouw en visserij, die nogal wat 'obstructie' ondervindt door de olievervuiling: drinkwater is ondrinkbaar, vis is giftig en de landbouw ligt stil.
En het is niet alleen het leven van de mensen dat door Shell vernaggeld wordt. Ook het dierenleven wordt bedreigd. Naast de eerdergenoemde vis, leven er ook chimpansees, luipaarden en olifanten in het gebied die door de olielekken gevaar lopen. En het natuurschoon wordt behoorlijk aangetast doordat de vele kreken, poeltjes, mangroven en rivieren in de Nigerdelta worden bedekt door zwarte oliedrab.

Het groen klinkende bedrijf 'Canadian Natural' (voluit: Canadian Natural Resources Limited) heeft voor 8,1 miljard (het grootste deel van) het belang Shell in de Canadese teerzanden overgenomen. "Canadian Natural is één van de grootste onafhankelijke producenten van ruwe olie en en natuurlijk gas ter wereld," stelt het bedrijf op haar website. "Onze financiële discipline, toewijding aan een sterk balansoverzicht en capaciteit om geldstromen van binnenuit te genereren, geven ons de mogelijkheid ons bedrijf te laten groeien in de lange termijn." Onder het kopje 'who we are' (wie wij zijn) wordt duidelijk wie het bedrijf is: geld binnenharken is hun (enige) doel. Woorden over verantwoordelijkheid voor mens of milieu zijn er niet te lezen.
Onverantwoorde gulzigheid; geen haar beter dan Shell, dus. De groene klank rijkt niet verder dan hun naam - of je moet het groen van dollarbiljetten meetellen. Wat dat betreft past de aankoop van de teerzanden goed bij het bedrijf.
Het artikel in Trouw, dat over de overname van de teerzanden bericht, legt kort en bondig uit wat er zo dubieus is aan teerzand: "De winning van olie uit teerzand is omstreden omdat het veel schade toebrengt aan de omgeving. De teerzanden liggen op een diepte van 60 meter. Om daarbij te komen, wordt het gebied afgegraven waarna met warm water teer en zand worden gescheiden. Als de graafmachines vertrekken, blijft een zwaar geschonden landschap achter."
Op de website van Milieudefensie is er een uitgebreidere uitleg te vinden. Daar is ook te lezen dat de schade verder gaat dan 'enkel' het landschap. Bij de verwerking van teerzand wordt oliesmurrie in grote meren opgeslagen - die door lekkages het grondwater en de rivieren vervuilen, en daarmee de kwaliteit van het drinkwater bedreigen. Ook hier staat de gezondheid van mens en dier dus weer op het spel.
Het is dus in Shell te prijzen, zou je denken, dat ze de teerzanden afstoten (al schiet je er niets mee op als een andere oliegigant het stokje overneemt). Maar zet de loftrompet nog maar even niet aan je lippen, want de motieven voor de verkoop van de velden hebben helemaal niets met een verantwoordelijkheidsbesef voor de aarde en haar bewoners te maken - is te lezen in het eerdergenoemde Trouw-artikel: "Het milieu is niet de reden waarom Shell de oliezanden verkoopt. Door de lage olieprijs is het niet rendabel nieuwe projecten te beginnen."

Keynes had gelijk: "Kapitalisme is het verbazingwekkende geloof dat de meest verdorven der mensen de meest verdorven dingen zullen doen voor het hoogste goed van iedereen."

Voedselproductie

Het zijn niet alleen olie'producenten' zoals Shell en Canadian Natural die met hun gulzigheid de aarde aantasten. Eigenlijk doen alle sectoren er aan mee. Zo ook de voedingssector. In mei 2016 berichtte Omroep Brabant dat de Coca-Cola-fabriek in Dongen 4500 liter zoutzuur heeft gelekt. Gelukkig kon het zoutzuur snel worden verdund met water, en staat de fabriek op veilige afstand van de woonwijken, dus hebben omwonenden geen echt gevaar opgelopen - liet de brandweer weten. Maar dat neemt niet weg dat het beter niet had kunnen gebeuren. En wat als de brandweer er niet zo snel was bijgeweest? Wie weet wat er dan had kunnen gebeuren...

En wat te denken van het Fibronil-schandaal; hét zomernieuws van 2017. Tot aan Hongkong en Zuid-Korea worden er besmette eieren aangetroffen. De rol van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in dit verhaal is dubieus: volgens een bericht van de NOS was de NVWA al eind november op de hoogte van de besmettingen, maar werden consumenten pas op 31 juli - 8 maanden later dus - gewaarschuwd.
De NRC brengt ons in herinnering dat dit de zoveelste miskleun is van de NVWA: "Paardenvlees dat wordt verkocht als runderbiefstuk. Poepbacteriën die via slachthuizen met het vlees mee op het bord belanden. Doden door salmonella in zalm. Uitbraken van dierziektes waardoor miljoenen gezonde dieren afgemaakt moeten worden, bedrijven grote schade lijden en soms omwonenden of consumenten ziek worden. En nu het giftige fipronil, dat illegaal gebruikt werd om kippenstallen te reinigen en zo in eieren terechtkwam." De krant verklaart de foutenstroom door voortdurende bezuinigingen, uitbreidingen van het takenpakket en een permanente staat van reorganisatie als gevolg daarvan. En de politiek, die dit op haar geweten heeft, had al die tijd boter op haar hoofd. Zij zou volgens oud-staatssecretaris Bleker in dat artikel niet hebben gezien als 'publiek belang'. En volgens de Onderzoeksraad voor Veiligheid is de overheid "ten onrechte van uitgegaan dat het bedrijfsleven meer verantwoordelijkheid voor voedselveiligheid zou nemen."
Wat zei Keynes ook alweer over het kapitalisme?

Schone kleren

Hoewel deze beschouwing nu al langer is dan gepland, heb ik nog maar het topje van de ijsberg te pakken. De ontembare gulzigheid van - met name - de grote bedrijven zorgt wereldwijd voor problemen bij zowel de mensen die erin werken, als bij hun leefmilieu.
Zo schrijft de Schone Kleren Campagne over het werk in de kledingindustrie: "De realiteit is dat het leven in een kledingfabriek helemaal niet overeenkomt met de arbeidersrechten zoals die in de wet vastgelegd zijn, of de ethische normen die kledingmerken en winkels in hun gedragscodes zeggen toe te passen."
In september 2016 publiceerde de campagne, samen met de Landelijke India Werkgroep, het rapport 'Uitgekleed/Aangekleed'. Het is het resultaat van een onderzoek waarbij er door lokale onderzoekers honderdvijftig interviews zijn gehouden in tien fabrieken waar er voor Nederlandse merken kleding werd gefabriceerd.
De resultaten zijn schokkend: "De arbeidsomstandigheden in fabrieken in India waar Nederlandse kledingmerken worden gemaakt zijn ronduit slecht. Geen enkele kledingarbeider verdient een leefbaar loon. Ruim een derde van de werknemers krijgt niet eens het minimumloon. Verplicht overwerk wordt vaak niet uitbetaald, intimidatie is aan de orde van de dag en vrouwen verdienen minder dan mannen. Ook doen sommige fabrieken niks aan sociale verzekeringen en ziektekosten."

Hoewel het leefbaarheidsinkomen in India zo'n €250,- is, moeten de meeste arbeiders het met minder dan €90,- stellen. De meeste van de arbeiders, 62% tot 83%, in de onderzochte fabrieken zijn vrouw - omdat die passief worden gehouden en derhalve minder gauw in opstand komen tegen het harde regime in die fabrieken.
Deze vrouwen zijn naast hun 9-urige werkdag (dikwijls 7 dagen in de week) ook nog eens 5 uur per dag kwijt aan het huishouden (o.a. water, gas en boodschappen halen) en dan nog eens reistijd die tot 2 uur kan oplopen. Doordat er te weinig tijd is voor slaap en ontspanning, ontstaat er een overbelasting bij deze vrouwen - met alle gezondheidsproblemen van dien.
En dan zijn zij nog de gelukkigen: zwangere vrouwen worden gedwongen ontslag te nemen en moeders met baby's mogen niet werken. Zie dan maar eens in je levensonderhoud te voorzien...

Zij hebben de macht, die willen ze houden...

"Wie weet er dan niet dat kapitalisten/nooit werkelijk zeggen waarom zij bestaan/zij hebben de macht, die willen ze houden/rechtvaardigheid kennen zij enkel als waan..." zong Bots al lang geleden. En daarvan is geen woord gelogen.
De gulzigheid der kapitalisten biedt geen ruimte voor MENSELIJKE WAARDIGHEID. Zij erkennen de mensen die het geld voor hen verdienen niet als GELIJKWAARDIG, en tonen geen SOLIDARITEIT met hen.
Die SOLIDARITEIT moeten we dan maar met elkaar hebben.

De onmatigheid van de elite verdient een tegenmacht. Een waakhond. Van de NVWA kunnen we leren wat er gebeurt als we het toezicht laten verslonzen. Nu maar hopen dat de politiek hetzelfde leert.

Maar met toezicht alleen zijn we er niet. Er is een tegenmacht nodig, die zich uitspreekt tegen de roofbouw die het kapitaal pleegt op mens en milieu.
De Volkskrant wijt het achterblijven van de welvaart bij de arbeidersklasse ondermeer aan het feit "dat werknemers zich veel minder dan vroeger verenigen in vakbonden."
Minder dan vroeger lijkt de arbeidersklasse bereid een gezamenlijke vuist te maken. En dat is een gemiste kans, want samen sta je sterk. Pas dan kun je wat doen aan de misstanden die de elite creëert.
Het is niet voor niets dat de Schone Kleren Campagne aandacht vraagt voor vakbonden. Op hun website citeren zij een Indonesische kledingarbeider: "Er was altijd een probleem: we kregen niet genoeg voor onze overuren. Maar nu [we een vakbond hebben] is het goed. We kunnen nu geld naar onze ouders sturen. Dit helpt onze families."
In verschillende Aziatische landen wordt het werknemers vaak onmogelijk om lid te worden van een vakbond. En hier in het Westen laat men die kans massaal liggen...

Natuurlijk is de vakbond niet zaligmakend; het is een middel. Je kunt je ook verenigen in een actiegroep, of een politieke partij om samen op te trekken tegen het allesverslindende kapitalisme. Of desnoods ongebonden meelopen in demonstraties. Of desnoods ondersteunen met je stem- en/of koopgedrag. Of een combinatie van deze dingen. Maar die tegenmacht is bittere noodzaak. En zij moet geboren worden uit solidariteit.
"De proletariërs hebben niets te verliezen dan hun ketenen. Zij hebben een wereld te winnen," stelde Marx al. "Proletariërs aller landen, verenigt u!"