Veenendaal

Toen het onderzoek van de gebroeders Koch, over de kosten van gezondheidszorg, uitkwam, besteedde de televisiezender Fox Business hier aandacht aan. (1) Er werd uitgebreid gesproken over het feit dat Sanders' plan, Medicare for All, in tien jaar maarliefst 32,6 biljoen dollar zou kosten. Met een ingevlogen 'expert' werd er gemopperd over hoe socialisten maar gratis spullen willen weggeven - die betaald worden door de belastingbetaler.
Dat dit onderzoek afkomstig was uit een rechtse denktank werd er niet bijverteld.
Wat er ook niet werd bijverteld, is dat de kosten voor Medicare for All maarliefst twee biljoen dollar LAGER zijn dan voor het huidige systeem.

"De media vormen ons leven," schrijft Bernie Sanders. "Ze vertellen ons welke producten we moeten kopen en, door de hoeveelheid en de aard van de aandacht, wat 'belangrijk' is en wat 'onbelangrijk'. De media vormen ons politieke bewustzijn en informeren ons over de reikwijdte van wat 'realistisch' en 'mogelijk' is."(2)
Als het segment op Fox Business de enige informatie zou zijn die je had over het onderzoek van de gebroeders Koch, zou je dus denken dat Medicare for All ontzettend duur is. Weet je er meer over, dan weet je dat Fox Business een vertekend beeld heeft gegeven. Maar dat vertekende beeld heeft wel gevolgen voor het politieke bewustzijn voor de kijkers van deze zender.
"Wat ik opmerkelijk vindt," gaf kandidaat-congreslid Alexandria Occasio-Cortez over dit soort gekleurde berichtgeving over de zorg aan in een interview, "is dat er niet wordt gesproken over dat mensen afzien van medicijnen omdat ze die zich hier niet kunnen veroorloven, of dat mensen hier in de Verenigde Staten brute maatregelen ondergaan omdat ze hun medicijnen eveneens niet kunnen betalen." (3)
In datzelfde interview gaat ze in op het feit dat media bij 'linkse' plannen altijd naar het prijskaartje vragen.
Occasio-Cortez: "Hiermee lopen we in de val van rechts framing. Als zij iets willen, vragen wij nooit wat het gaat kosten. Wanneer zij onbegrensde oorlog willen goedkeuren, wanneer zij de belastingopbrengsten met twee biljoen dollar willen verminderen, vragen we nooit: hoe gaan JULLIE betalen voor de grootste kostenposten van de afgelopen twintig jaar. Alleen als het gaat over onderwijs, zorg en volkshuisvesting praten we over lege zakken. De waarheid is dat we daar op dezelfde manier voor betalen als voor eindeloze oorlog en belastingvoordelen van biljoenen dollars, met als verschil dat dit een daadwerkelijke investering is in de economie, waarmee welvaart wordt gecreëerd." (4)

"De corporate media bestaan uit bedrijven," legt Sanders uit, "zeer grote bedrijven, die in de eerste plaats tot doel hebben om zoveel mogelijk geld te verdienen. En in alle gevallen zijn de grootste mediaconcerns zelf eigendom van nog grotere conglomeraten die hun eigen specifieke economische belangen hebben." (5)
Negentig procent van de Amerikaanse media is in de hand van een zestal bedrijven: Comcast, News Corp, Disney, Viacom, Time Warner en CBS. Honderden televisiestations, tijdschriften, radiozenders, kranten, websites - alles in de handen van deze zes bedrijven. Zij bepalen dus in grote mate wat de Amerikaanse bevolking hoort, ziet en leest - en hebben daarmee een meer dan stevige hand in het politieke discours
"De kwestie van de controle van de grote bedrijven op de media en de mate waarin zij kunnen bepalen wat het Amerikaanse volk ziet, hoort en leest, baart mij al jaren zorgen," aldus Sanders. "Eigenlijk is het voor mij moeilijk om te begrijpen hoe iedereen die zich bekommert over de toekomst van dit land zich géén zorgen kan maken." (6)

Kennis is macht

In een democratie hebben mensen het voor het zeggen. Wat er in of door een gemeenschap gebeurt, is dus het gevolg van de keuzes die mensen maken. En die keuzes berusten op wat de mensen weten van de wereld.
Als bedrijven bepalend zijn voor wat mensen weten, zetten ze de informatie die ze verspreiden onwillekeurig naar hun eigen hand. De nieuwsvoorziening moet in hun straatje passen.
"Als er voortdurend aandacht is voor de Super Bowl, wordt er tegen ons gezegd dat voetbal en de National Football League onze onverdeelde aandacht verdienen," schrijft Sanders. "Als er heel weinig aandacht is voor het lijden van de 43 miljoen Amerikanen die in armoede leven, of voor de duizenden Amerikanen zonder ziektekostenverzekering die elk jaar sterven omdat ze niet naar een dokter kunnen als dat eigenlijk wel zou moeten, vertellen de corporate media ons dat dit geen kwesties van groot belang zijn." (7)
De mediabedrijven sturen het wereldbeeld niet alleen via de hoeveelheid aandacht, maar ook via de manier waarop er over die onderwerpen gesproken wordt. Een sprekend voorbeeld daarvan is natuurlijk de wijze waarop Fox het onderzoek van de gebroeders Koch, over het zorgstelsel behandelde. Maar er zijn meer voorbeelden; Sanders noemt ondermeer Rupert Murdoch van NewsCorp (het bedrijf waar de Fox-zenders ook onder vallen):
"In een tijd waarin wetenschappers steeds urgenter spreken over de planetaire crisis van de klimaatverandering, werkt Murdoch samen met de fossiele brandstofindustrie bij het afwijzen van de wetenschap. (...) De wetenschappers vertellen ons bijna unaniem dat we ons energiesysteem moeten omvormen van fossiele brandstoffen naar andere energiebronnen. Rupert Murdoch is het daar niet mee eens en honderden miljoenen mensen worden beïnvloed door zijn onwetendheid en speciale belangen." (8)

Kennis is macht. En daarom hebben grote bedrijven er belang bij de beschikbare kennis te sturen in hun belang.
Dat is ook de reden dat Shell zo'n dikke vinger in de pap bij de Erasmusuniversiteit heeft. Op het hoogste niveau is overeengekomen dat Shell inspraak heeft over de onderwijsdoelen en in het curriculum van bepaalde studies. Tot zover het onafhankelijke onderwijs.
Maar niet alleen Shell probeert de wetenschap en het onderwijs te beïnvloeden. Uit onderzoek van Kirsten Derksen blijkt dat de Europese Commissie behoorlijk wat invloed uitoefend op de opleiding Europese Studies in Nederland. Hoogleraren die aanspraak willen maken op subsidie, zijn gehouden aan een pro-Europese agenda (9). Terwijl meer Europa niet voor alles de beste oplossing is. Renske Leijten, Tweede-Kamerlid namens de SP: "Het zou heel goed zijn als juist die studenten, die later gaan werken bij allerlei Europese instituten, niet alleen kennisnemen van pro-Europese standpunten, maar ook van andere politieke standpunten en oplossingen." (10) En dat wordt nu juist belemmerd als de Europese Commissie alleen maar verdere eenwording wil stimuleren en het onderwijs daarvoor gebruikt.

Media in Nederland

Hoe zit het eigenlijk met de Nederlandse media?
De publieke omroep (NPO) bestrijkt een groot deel van de radio en televisie - maar zijn zeker niet de enige speler. Zelfs niet de enige speler van formaat.
Talpa, van John de Mol, bezit vier televisiezenders (goed voor 14% van het kijkersaandeel) en is met een marktaandeel van 32% en vier radiostations, marktleider op de radio. Talpa heeft het persbureau ANP gekocht. Het Duitse Bertelsmann bezit de 7 RTL-zenders; goed voor 23% van het kijkersaandeel. Dan zijn er nog een aantal kleinere zenders op radio en tv, waaronder de regionale zenders. Ook zie je een aantal bedrijven opduiken die juist in de Verenigde Staten tot de grote zes horen.
Bij de dagbladen is het nog kariger. Er bestaat immers geen 'publieke' krant als tegenhanger van de commerciëlen. En bijna alle kranten zijn in bezit van slechts twee bedrijven: de Persgroep (50% marktaandeel), en het Mediahuis (39% marktaandeel). Een kleine 11% van het marktaandeel - de broodkruimels - is verdeeld over vijf bedrijven; goed voor zeven kranten. (11)
Kort samengevat zijn het dus de NPO, de Persgroep, Talpa, Mediahuis en Bertelsmann, die bepalen wat de Nederlander hoort, ziet en leest.
Wat wij weten van de wereld, is dus in handen van een klein groepje grote bedrijven.

Het grote verhaal

Weten hoe het medialandschap eruit ziet, hoe het ECHT zit, verklaart een hoop.
"Vraag aan iemand wat de staatsideologie was in het Oostblok en een tiener zal het je vertellen: het communisme," schrijft Anja Meulenbelt in haar boek 'Feminisme'. "Maar vraag eens aan iemand bij ons in de Lage Landen wat hier de staatsideologie is. De meeste mensen zullen je aankijken als een kwibus. Wat hier de dominante leer is, de leer die ons wereldbeeld en ons mensbeeld bepaalt? Hebben we niet, zullen de meesten zeggen." (12)
Onder die meesten bevindt zich zonder twijfel niemand minder dan de liberale premier van Nederland, Mark Rutte, die zijn zelfverklaarde gebrek aan visie ventileert aan eenieder die het maar horen wil: "Ik geloof niet in alomvattende blauwdrukken waarmee maatschappelijke problemen in één klap op te lossen zouden zijn. Als 'visie' betekent tot in detail voorschrijven waar we over 25 jaar uit moeten komen, dan verzet als liberaal alles in mij zich daartegen. Een land, een samenleving past niet in een mal." (13)
Ironisch genoeg hanteert Rutte wel degelijk een mal. Er is een duidelijke ideologie in zijn handelen te ontwaren. Een ideologie waarin de grote bedrijven gepamperd worden, en waarin de kosten worden afgewenteld op gewone - veelal hardwerkende - inwoners. Milieu, zorg, vluchtelingen... wij stervelingen mogen betalen. De bedrijven - niet zelden de veroorzakers of minstens medeverantwoordelijk voor de problemen - worden enkel gespekt.
Er is een mal. Een ideologie. Een blauwdruk.
"Rutte volgt simpelweg de wetten - ironisch genoeg een soort neoliberale blaudruk - van het kapitalisme," schrijft Ron Meyer. "Lagere belastingen voor Kapitaal, langer doorwerken in meer onzekerheid voor Arbeid. (...) Is de man eindelijk schaamteloos ideologisch, wordt dat nog steeds niet herkend." (14)
Aangezien de media grotendeels in handen zijn van gigabedrijven, is het de vraag of ze de blauwdruk wel WILDEN zien - of tonen. Zij hebben geen belang bij kritiek op het systeem waarin zij hun bakken met geld binnenharken; wel bij het ongezien houden van dit systeem.
Ik wil niet beweren dat de media zich welbewust medeschuldig hebben gemaakt aan Rutte's leugens, maar ze hebben in ieder geval een motief. En dat is voldoende om je zorgen te maken...

Hoeveel aandacht hebben de media ervoor gehad dat informateur Gerrit Zalm een goedbetaalde functie bij Shell heeft? En dat Rutte een sterke band heeft met Unilever? Dat er tussen veel leden van het kabinet een rechtstreekse lijn van hen naar het grootbedrijf loopt?
Welke journalist zie je vragen stellen over deze connecties, en een eventueel verband met het afschaffen van de dividendbelasting?
Hoeveel onderzoeksjournalistiek wordt er überhaupt nog bedreven en gepubliceerd?
Er wordt keurig verslag gedaan van incidenten, maar het grote verhaal blijft onverteld.
"De discussie ging nauwelijks over het immorele systeem," zegt Meyer, "maar vooral over wie wanneer met wie gebeld had. Of wie wat op welk moment wist." (15)
Rutte is een ideologische wolf in pragmatische schaapskleren - en de media ontmaskeren hem niet. Het is maar de vraag of ze dat willen.

Reclame

Het zijn niet alleen de mediabedrijven zelf die invloed uitoefenen op hoe wij de wereld zien. "Er is ook de buitengewone macht van de multinationale ondernemingen die miljarden dollars per jaar aan reclame-inkomsten verstrekken aan de eigenaren van de media," aldus Bernie Sanders. (16)
En ook dat zien we terug in het Nederlandse medialandschap.
De lokale kranten zijn vooral veredelde reclameblaadjes - al zijn deze reclames vooral lokaal gericht. Maar de regionale en landelijke dagbladen zijn ook in grote mate afhankelijk van reclame. In 2016 bestond maarliefst 21% van hun inkomsten uit adverteerdersgeld. Dat is een fors kleiner aandeel dan rond 2000, toen meer dan de helft van de inkomsten voortkwamen uit reclame, maar dat heeft er vooral mee te maken dat advertenties goedkoper zijn geworden. (17)
Wat betreft commerciële radio- en televisiezenders; die behoeven geen toelichting. Zij ontlenen hun bestaansrecht aan advertentie-inkomsten - vandaar dat je daar struikelt over de reclameblokken en de sponsored content.

Je zou denken dat de publieke omroep wat tegenwicht zou bieden aan al dat commerciële geweld. Het tegendeel is echter waar.
STER, het bedrijf dat de reclames verzorgt voor de NPO, had in 2017 een bedrijfsresultaat van maarliefst €178.940.000,- en in 2016 een bedrijfsresultaat van €187.399.000,-. (18)
STER ziet de grote hoeveelheid reclame op de publieke omroep niet als problematisch: "De inkomsten van STER schelen de belastingbetaler veel geld." (19) schrijven ze op hun website, en "uit onderzoek blijkt dat 90% van de Nederlanders niet meer belasting wil betalen om een reclamevrije publieke omroep te krijgen." (20)
Nu is dat laatste niet verwonderlijk. De belastingdruk is de laatste jaren al flink verschoven naar de gewone mensen. Maar als je mocht kiezen tussen meer belasting betalen om bedrijven zoals Shell te pamperen, of om onafhankelijke media te waarborgen - zou je dan nog steeds niet voor een reclamevrije publieke omroep zijn?

Vergis je niet: wie betaalt bepaalt. Zenderbazen en programmamakers, zowel bij commerciële als publieke omroepen, zullen zeker rekening houden met de gevoeligheden van hun adverteerders. Adverteerders verliezen is inkomsten verliezen. En dat geeft adverteerders een zekere machtspositie in de media - en dus over hoe wij de wereld gepresenteerd krijgen
Sanders: "Deze machtige bedrijven hebben ook een agenda en het zou naïef zijn om niet te geloven dat hun standpunten en behoeften de berichtgeving over kwesties die belangrijk voor hen zijn beïnvloeden." (21)
Of in de woorden van STER: "Reclame is deel van ons maatschappelijk leven." (22)

Media en democratie

Natuurlijk zijn er uitzonderingen in de media. In de VS heb je internetzenders zoals The Young Turks en DemocracyNow, die zich juist afzetten tegen het corporate karakter van de media en hun innige relatie met gekochte politici. Vanuit The Young Turks is zelfs WolfPac ontstaan - een initiatief om het grote geld bij de politiek weg te krijgen en de politiek weer terug te geven aan de gewone mensen. In Nederland zijn De Correspondent en Follow the Money nieuwssites die (vrij) onafhankelijk opereren. Deze moeten we koesteren.

Maar over het algemeen zijn de media onderdeel van het systeem. Het systeem van neoliberaal kapitalisme. Dat systeem is zo alomtegenwoordig, dat we het vaak niet eens meer zien. Anja Meulenbelt: "Het mag als het grootste succes van het neoliberalisme gelden dat die dominante leer - passend bij deze fase van het kapitalisme - wel alle aspecten van ons leven beheerst, maar dat we die leer niet eens een naam weten te geven." (23)
De media hebben volop aandacht voor leuke plaatjes van het koninklijk huis, het liefdesleven van Jan Smit, en de uitslagen van het eredivisievoetbal. Zaken die welbeschouwd niet zo heel belangwekkend zijn, maar die het systeem ook niet in gevaar brengen. Berichten over de infiltratie van Shell en andere grote bedrijven in onze overheid en het onderwijs, berichten die de vinger op de zere plek van het stysteem leggen, blijven zwaar onderbelicht. En dat, terwijl het systeem het verdient om uitgedaagd te worden.

"Geen enkel gezond mens ontkent dat de media een enorm belangrijke rol spelen bij het vormgeven van het publieke debat en het bepalen van politieke uitkomsten," schrijft Bernie Sanders. "Maar de huidige mediasituatie in Amerika, waar een handvol gigantische ondernemingen de informatiestroom controleert, vormt een zeer ernstige bedreiging voor onze democratie." (24)
Onze democratie heeft belang bij een vrije, onafhankelijke pers. Maar, om met de journalist A.J. Liebling - waarmee Sanders zijn hoofdstuk over de media opent en sluit - te spreken: "De persvrijheid is alleen gewaarborgd voor degenen die eigenaar zijn van een pers." (25)

1. BRON: Nieuwsbericht Fox Business; https://www.youtube.com/watch?v=PlrDaf4AtZo

2, 5, 6, 7, 8, 16, 21, 24, 25. Sanders, B., Onze Revolutie - een toekomst om in te geloven, Starfish Books 2016; vertaling Menno Grootveld 2018

3, 4. BRON: Interview The Young Turks; https://www.youtube.com/watch?v=xFVMmpOZzS8

9, 10. BRON: EenVandaag; https://eenvandaag.avrotros.nl/item/renske-leijten-sp-verbolgen-over-inmenging-brussel-in-nederlands-hoger-onderwijs/

11. BRON: NOS; https://app.nos.nl/datavisualisatie/2018/nosop3/medialandschap/index.html

12, 23. Meulenbelt, A., Feminisme - terug van nooit weggeweest, EPO 2015

13. Rutte, M., Nederland bij de tijd brengen: verandering én zekerheid (H.J. Schoo-lezing) 2013

14, 15. Meyer, R., Grip - in gesprek over de staat van ons land, Prometheus 2018

17. BRON: Stimuleringsfonds voor de Journalistiek; https://www.svdj.nl/nieuws/prima-resultaat-uitgevers-dagbladen/

18. BRON: Jaarrekening STER, 2017; https://www.ster.nl/media/4260/ster_jaarrekening2017.pdf

19, 20, 22. BRON: website STER; https://www.ster.nl/veelgestelde-vragen/