Veenendaal

Kapitaal en Vrijheid

Geld heeft maar een klank: die van de vrijheid.
Coco Chanel, 1883-1971

Op de 'markt' worden commoditeiten in de vorm van goederen, arbeid, vaardigheid, uitgeruild (veelal tegen geld), met als doel om de handelende partijen voordeel op te leveren.
Hoewel het ondenkbaar, onwenselijk en onmogelijk is dat er geen overheidsbemoeienis is met de markt, is het (soms misplaatste) idee dat de markt zoveel mogelijk moet worden vrijgelaten wel dominant onder machthebbers in de eenentwintigste eeuw.

Om de één of andere reden wordt de vrijheid van de markt sterk vereenzelvigd met de vrijheid van de mens. Waarom is dat toch? En klopt dit eigenlijk wel?

In zijn boek 'Op zoek naar vrijheid', een echte aanrader, beschrijft Tweede-Kamerlid Ronald van Raak (SP) onder andere een bezoek aan een symposium. Hier werd tweemaal een wereldkaart getoond, waarop respectievelijk de verdeling van vrijheid en de verdeling van de rijkdom te zien waren. Landen waar veel vrijheid was, bleken ook nog eens erg rijke landen te zijn. Ergo; vrijheid brengt rijkdom, luidde de conclusie van de spreekster.
Van Raak was echter genegen die conclusie om te keren: vrijheid is geen voorwaarde voor rijkdom, maar rijkdom is een voorwaarde voor vrijheid. Ik deel zjn conclusie. Al was het enkel omdat er, zowel nu als in het  verleden, diverse rijke dictaturen zijn aan te wijzen.

Ook simpele logica wijst meer in de richting van de veronderstelling van Van Raak en mij, dan in die van de spreekster op het symposium. Dat kan ik illustreren met het voorbeeld van de zuivelverkoop, die als een rode draad door deze serie loopt.
Je verdient je geld met de verkoop van melk, boter en karnemelk. Als je niet zoveel geld hebt, zul je dit dagelijks moeten doen, uit noodzaak, om rond te komen. Bulk je echter van het geld, dan heb je de vrijheid om anders over je tijd te beschikken: je HOEFT niet persé je tijd en energie te besteden aan het karnen en verkopen van melk ~ je kunt ook eens iets anders gaan doen.
Hoe meer geld je hebt, hoe meer je de vrijheid hebt om te doen wat je wilt. Hoe minder geld je hebt, hoe meer je beperkt wordt in deze vrijheid.
Otto von Bismarck (1815-1898) zei het al: "De vrijheid is een luxe die niet iedereen zich kan veroorloven."

Zo beschouwd staat geld gelijk aan vrijheid. Aan die vrijheid wordt echter getornd wanneer er iemand zich gaat bemoeien met je geld of de manier waarop je het verdient. Die iemand zou zo maar eens de overheid kunnen zijn - en dat is een gruwel voor liberalen. Zoals Ayn Rand (1905-1982) al zei: "Overheidssturing van de economie in een land (...) berust op het basisprincipe van etatisme, het beginsel het leven van de mens aan de staat toebehoort."
Rand maakt hier echter een denkfout. In een democratie behoort de mens niet toe aan de staat. Het is omgekeerd; de staat behoort toe aan de mens. Alles wat een democratisch gekozen overheid doet of laat - inclusief bemoeienis met de economie - is dankzij regelmatige verkiezingen het resultaat van de collectieve keuzes van alle (kiesgerechtigde) mensen.
Ja, ook Rutte's beleid danken we aan de keuzes die we met z'n allen hebben gemaakt ~ denk daaraan, bij de volgende verkiezingen...

Sterke overheidssturing van de economie, door een democratisch gekozen overheid, is dus niet hetzelfde als een inperking van vrijheid. Het is een collectieve keuze van het volk.
Hoe anders is het, in een situatie waarin de 'economie', of de 'markt' wel vrij is - maar waar geen democratie is.

Op 11 september 1973 pleegde Augusto Pinochet (1915-2006), gesteund door de Verenigde Staten, een staatsgreep in Chili. De democratisch gekozen Salvador Allende vond de dood; zijn volk zou tot 1990 onder een liberale dictatuur leven.
In die tijd werd de economie omgevormd tot een 'vrije markt', waarin de neoliberale 'Chicago Boys' onder leiding van de econoom Milton Friedman (1912-2006) met de scepter zwaaiden.
Alleen al tijdens de eerste drie jaar van zijn dictatuur heeft Pinochet minstens 130.000 politieke tegenstanders laten arresteren. Zij werden gevangengehouden en soms gemarteld. 3000 mensen werden gedood. DIT, en niet economische (bij)sturing, is het door Rand verfoeide etatisme: de staat, onder leiding van Pinochet, had deze mensen tot zijn eigendom gemaakt.
Friedman kreeg in 1988 de Presidentiële Vrijheidsmedaille uitgereikt door de Amerikaanse president Reagan (1911-2004). Friedman heeft de Chileense 'markt' misschien 'bevrijd' - de mensen in Chili waren dit zeker niet.

Overheidssturing op de economie is evenmin 'onvrijheid', als dat een 'vrije markt' gelijk zou staan aan een 'vrij volk'. Vrijheid is zeggenschap; de ruimte om keuzes te maken. Over je tijd, je geld, en de inrichting van je samenleving.
Albert Einstein (1879-1955) zei ooit: "Alles dat werkelijk groots en inspirerend is, is gecreeerd door een individu dat kon werken in vrijheid."
Willen we dat mensen tot grootse en inspirerende dingen, dan is het onze verantwoordelijkheid als samenleving, om ervoor te zorgen dat zij hiervoor voldoende financiële en politieke zeggenschap hebben.

DAT is vrijheid.