Veenendaal

Met 'wraak' kan Paus Gregorius I zich revancheren. Afgunst en gulzigheid mogen dan wel afgeleiden zijn van hebzucht; wraak is mogelijk een afgeleide van hoogmoed. De wraaknemer acht zich, in zijn arrogantie, in de positie om een ervaren of waargenomen onrecht te vergelden.

De Van Dale omschrijft het woord als: "het vergelden van een belediging of onrecht op soortgelijke wijze." Zo gezegd lijkt wraak niet onredelijk. Het is een middel om iets recht te zetten. Dus, is wraak (op zichzelf) wel een zonde? Of is het, net als lust, maar net hoe je het gebruikt?
Arme Gregorius I. Heeft 'ie eindelijk een punt, betreft het geen echte zonde...

niet het meest nobele

Wraak mag dan wel 'niet onredelijk' lijken (en derhalve een bijzonder halfbakken hoofdzonde), het is niet het meest nobele om na te streven. In tegendeel; wraak verdient het om afstand van te nemen.
Zelfs het strippersonage 'the Punisher' moet niets hebben van wraak. In de verfilming uit 2004 (de beste Punisher-verfilming tot nu toe), zegt hij - gespeeld door Thomas Jane: "Dit is geen wraak. Wraak is geen geldig motief, het is een emotionele reactie. Nee, geen wraak. Bestraffing."
En dat uit de mond van iemand die uit naam van 'gerechtigheid' bloedbad na bloedbad aanricht...

De Engelse filosoof en staatsman Francis Bacon (1561-1626) was ook geen liefhebber van wraak. "Door wraak te nemen komt een man gelijk met zijn vijand;" stelt hij, "maar door daar van af te zien staat hij hoger."
Niet alleen achtte hij wraak weinig verheffend, hij vond het ook niet heilzaam voor de gemoedsrust: "Die zint op wraak houdt zijn eigen wonden open."
Dichter Geoffrey Choser (1340-1400) legt uit dat wraak niet alleen iets oplost voor het individu, maar dat het ook een probleem is voor de samenleving: "Wraak wordt niet door wraak te niet gedaan, noch het ene onrecht door een ander, maar het ene vergroot het ander."
Anders gezegd: wraak is een schakel in een vicieuze cirkel. Wraak leidt tot wraak, leidt tot wraak, leidt tot wraak.

Vicieuze cirkel

Een simpel voorbeeld hiervan komt uit de televisieserie 'Bassie en Adriaan en de verdwenen kroon'. De Baron (Paul van Gorcum) heeft de kroon laten stelen door zijn handlangers, en zegt: "Met deze kroon gaan wij wraak nemen op Bassie en Adriaan."
Toegegeven; de gebroeders Van Toor hebben de Baron gegriefd door hem achter de tralies te laten verdwijnen, maar... hadden de boeven dat niet aan zichzelf te danken? Als zij zich in eerdere series aan de wet hadden gehouden, waren ze nooit in de cel beland, en was wraak onnodig geweest. En de uitkomst van het verhaal laat zich raden: hun poging tot wraak doet de boeven uiteindelijk weer in de cel belanden.

Maar, niet alleen in het rijk der fictie is wraak een heilloze weg die enkel leidt tot meer geweld.
De inval in Afghanistan werd gepresenteerd als wraak voor de aanvallen op de VS op 11 september 2001. Maar die aanvallen waren zelf ook weer een wraak van 'Al Quaeda', voor wat 'het Westen' heeft aangericht in de 'moslimwereld'. (Dit is natuurlijk een schandalig versimpelde voorstelling van zaken, maar het gaat nu even om het mechanisme van wraak op wraak.)
En wat heeft het opgeleverd? Is de wereld er beter van geworden? Heeft de dood van Osama bin Laden maar één slachtoffer uit de Twin Towers teruggebracht naar het land der levenden? Zijn de spanningen tussen 'het Westen' en zekere moslimgroeperingen de wereld uit?
Nee.

Stop het geweld

"Voor het bereiken van blijvende vrede - of bescheidener: het voorkomen van conflicten - zijn andere middelen dan geweld vele malen geschikter," schrijven Jan Marijnissen (1952) en Karel Glastra-van Loon (1962-2005) in hun boek 'De Laatste Oorlog'.
Martin Luther King (1929-1968) pleitte ook voor een betere wereld, zonder het gebruik van geweld: "Duisternis kan geen duisternis verdrijven, enkel het licht is daartoe in staat. Haat kan geen haat verdrijven, enkel de liefde is daartoe in staat."

"Het wordt hoog tijd," schrijven Marijnissen en Glastra-van Loon in 'De Laatste Oorlog', "dat de wereldwijde bewapening en vooral ontwapening weer onder de aandacht van de internationale politiek komen. De omvang en het aantal wapenexporten moeten worden teruggebracht, en op termijn moet de hele internationale wapenhandel misschien wel verboden worden. Het ontwikkelen van steeds weer nieuwe aanvalswapens moet worden stopgezet, te beginnen bij die landen die het verst gevorderd zijn in het ontwikkelen van sophisticated, smart weapons."
Zij schrijven ook "(...) dat wanneer het Westen zijn 'voorsprong' op andere landen verder uitbouwt, dit onherroepelijk zal leiden tot een tegenreactie. Dit hoeft niet altijd de vorm aan te nemen van een soortgelijk streven (...). Het kan evenzogoed een zogenaamde a-symetrical response zijn - zoals het plegen van terreuraanslagen."
Hun boek kwam uit in het jaar 2000. Een jaar later werd de wereld opgeschrikt door beelden van de twee brandende torens van het New Yorkse World Trade Center.
Ik zeg maar...

Beter dan geweld

Wat zijn dan die 'betere middelen', waar Marijnissen en Glastra-van Loon het over hebben? Dat moet wel economische rechtvaardigheid zijn. In ogenschouw nemende hoezeer de kapitalistische elite de aarde plundert en haar bevolking berooft, is het niet verwonderlijk dat dit tegenreacties oproept. Dat dit geweld op geen enkele manier is goed te praten, maakt nog niet dat verandering niet noodzakelijk is - of dat de huidige status quo geen smeulend kruitvat is.
"Ik hou niet van geld," zei Marx eens. "Geld is de reden dat we vechten."

Marijnissen en Glastra-van Loon stellen dit ook: "De geschiedenis en de sociaal-economische achtergronden, zoals armoede, overbevolking en sociale ongelijkheid blijven (...) ernstig onderbelicht (...) in vrijwel alle conflicten die de afgelopen jaren de aandacht van de internationale gemeenschap hebben opgeëist."
Ze uiten hierin kritiek op organisaties als het WTO en het IMF, die enkel het marktdenken en haar grootste profiteurs vertegenwoordigen:
"Men spreekt steeds over de totale handelsvrijheid of de totale onvrijheid, maar gelijke wetten en regels voor ongelijke landen bestendigen alleen maar de ongelijkheid. Bovendien houdtt de geglobaliseerde vrijhandel niet veel meer in dan dat men werknemers overal ter wereld tegen elkaar uitspeelt in een nieuwe race to the bottom als het gaat om lonen, sociale zekerheid, voorzieningen en arbeidsomstandigheden. Behalve mensen betalen ook de natuur en het milieu hiervoor onvermijdelijk een hoge prijs."

"Geen enkele maatschappij kan het goed gaan en gelukkig zijn," stelde Adam Smith, "waarvan het grootste deel van de leden arm en ellendig is."
Dit geld voor samenleving op nationale en regionale schaal; maar in de geglobaliseerde wereld waarin wij vandaag de dag leven, geldt dat ook voor de wereldschaal.

Een betere wereld

"Liefde is de enige kracht die in staat is een vijand in een vriend te veranderen," stelde Martin Luther King. En het is onze taak als mens - als samenleving - om die liefde te betrachten. Niet vanwege zweverige gevoelens of knusse gezelligheid. Nee, voor onze veiligheid en het recht dat wij hebben deze planeet te bewandelen.

Wraak is niet de weg naar rechtvaardigheid. Wraak is olie op het vuur van geweld.
Alleen een dwaas of een wreedaard zou het zijn naasten aandoen om wraak na te jagen. Het kwaad moet niet met nieuw kwaad worden bestreden - het kwaad moet worden weggenomen.
Dit kan alleen als wij - allemaal - elkaars MENSELIJKE WAARDIGHEID erkennen. Elk van ons is van unieke waarde, en daarin zijn wij GELIJKWAARDIG. Al leeft eenieder van ons in een andere situatie - wij verdienen allemaal dezelfde kansen en mogelijkheden. Dit vergt onderlinge SOLIDARITEIT. Geven en nemen. Ruimte voor elkaar maken. En soms betekent dat niet 'iedereen hetzelfde behandelen', maar betekent dat 'maatwerk'.

Wraak is hierbij een destructieve invloed. Zij wordt gevoed door hoogmoed - het miskennen van andermans (GELIJK)WAARDIGHEID. Maar ook door afgunst: iemands wijze van bestaan wordt misgund. (Hiermee is wraak indirect ook een afgeleide van hebzucht - en staat Gregorius I weer wat zwakker.)
Wraak is bij nader inzien, een grotere zonde dan ik aan het begin van dit stuk dacht. Het is zoveel meer dan een klein onvolkomendheidje in karakter; het is een massieve hinderpaal voor de beginselen van MENSELIJKE WAARDIGHEID, GELIJKWAARDIGHEID en SOLIDARITEIT.
Wraak staat de betere wereld in de weg.

Wij moeten ons niet laten leiden door wraak - of door een ander zondig principe. Laten we vooral het eerste van de door mij religieneutraal hertaalde Tien Geboden in herinnering houden:
"Stel je niet bloot aan destructieve invloeden, maar dien de liefde."
Alleen zo is een rechtvaardige, betere wereld haalbaar...