Veenendaal

De Grot

Tenslotte zou hij dan ook de zon, niet alleen weerspiegeld in het water of een ander oppervlak, maar de zon zelf op zijn eigenlijke standplaats kunnen waarnemen en kunnen bestuderen hoe hij is.
Sokrates

>"Eigenlijk stelt het niet zo heel veel voor. Het is eerder een onzorgvuldigheid in je retoriek dan in je logica."
<"Nou, voor de draad ermee! Je wilt dit al aankaarten sinds episode zes!"
>"Dat is waar. Komt 'ie dan: in episode vijf, in je betoog over gelijkwaardigheid, stel je het volgende: 'Uiteindelijk gaat het erom wat iemand tussen de oren heeft, niet tussen de benen.' Terwijl je juist had gemeld dat Gray, Swaab en consorten stellen dat er... uhm... verschillen tussen de oren zijn die corresponderen met verschillen tussen de benen."
<"Ik had ook gezegd dat er nogal wat is aan te merken op die stelling ~ inclusief een verwijzing naar Cordelia Fine."
>"Maar ook dat die stelling te weinig wordt aangevochten. Ergo, voor veel mensen zijn verschillen tussen de benen hetzelfde als tussen de oren."
<"Dat veel mensen het denken dat iets zo is, maakt het nog niet tot waarheid. Je gedraagt je als Thrasymachos."
>"Ha! Die is hier niet slim genoeg voor. Die zit zogezegd nog in Plato's metaforische grot."
<"Inderdaad."

Nadat Sokrates heeft uitgelegd wat "de waarde" is, legt hij uit hoe het is om deze te ontdekken. Dat doet hij aan de hand van een gelijkenis, die ongetwijfeld de meest bekende is van Plato's werken: de grot.
Mensen die de waarde niet kennen, zijn als mensen die hun hele leven zijn vastgeketend in een grot en enkel zicht hebben op een wand die beschenen wordt door een vuur. De schaduwen op de wand ervaren zij als de realiteit.
Zou er iemand ontsnappen uit de grot, en voor het eerst andere dingen zien dan de schaduwen, dan zou ze aanvankelijk overweldigd zijn van alle indrukken. Langzaam maar zeker zou ze wennen, en steeds meer van de wereld zien, tot ze op een goede dag de zon ~ de waarde ~ rechtstreeks kan aanschouwen.
Als ze echter terug zou gaan naar de grot, zijn haar ogen niet meer gewend aan de duisternis, en aangezien niemand in de grot ooit iets anders heeft gezien dan schaduwen op de muur, gaan de verhalen over de buitenwereld hen boven de pet. Ze verklaren haar voor gek.
Op haar rust echter wel de zware taak om de gevangenen te overtuigen van het bestaan van de buitenwereld en hen daar naartoe te leiden. Opdat zij ook op een dag de zon zien...

De gelijkenis van de grot verklaart goed waarom vakidioten, zoals wetenschappers, bankiers en politici soms zo moeilijk te begrijpen zijn voor leken. Zij hebben een andere perceptie van de werkelijkheid, en weten die niet te vertalen naar de leefwereld van de "gewone mens". Hoewel ik zou zeggen dat juist de vakidioten, dankzij beroepsdeformatie, enkel naar schaduwen op de muur staren ~ en de leken juist volop in de realiteit staan. Maar dat terzijde.

"Uit de grot komen" betekent eigenlijk niet veel meer of minder dan "zaken doorzien". Of: "het kwartje laten vallen". Of: "snappen wat er aan de hand is".
En dat maakt uit de grot komen niet alleen nuttig, maar ook interessant of zelfs: leuk!
Want, om er eens een ander verhaal bij te slepen, wie wil er nou niet zien dat de keizer eigenlijk naakt is?
Het doorzien van de zaak maakte dat ik in Het Kapitaal (de zomerspecial van 2014) op verschillende momenten wist een citaat uit de Schoo-lezing van Rutte te gebruiken tegen hetgene wat Rutte voor ogen had.
Deze vaardigheid is een geneugte die ik iedereen gun, en zeker aanbeveel.

Neem nou Ayn Rand.
In de jaren '70 van de twintigste eeuw, was er een rechtszaak aangespannen tegen de Amerikaanse Nazipartij die een mars wilden houden in de stad Skokie in Illinois. De rechtszaak moest deze mars verbieden.
Rand zei hierover dat de Nazi's vrijelijk het recht moeten hebben hun mening te uiten. Maar dat niemand het recht zou moeten hebben om de straat te blokkeren:
"Ja, ze mogen zich uitspreken. Maar ze mogen niet naar behoeven actievoeren op openbaar terrein." (The Objectivist Calendar, juni 1978; via The Ayn Rand Lexicon.)
Maar waarom zou je geen actie mogen voeren op openbaar terrein? Omdat dit indruist tegen een of ander algemeen belang? Dat kan het niet zijn, want Rand geloofde niet echt in het algemeen belang:
"Het 'algemeen belang' is een betekenisloos concept, tenzij je het letterlijk neemt, de optelsom van de belangen van alle betrokken individuele mensen. Maar in dat geval is het concept zinloos als moreel criterium: het laat de vraag open wat het goede voor de individuele mensen is, en hoe bepaalt men dit?" (Capitalism, the Unknown Ideal, 1967; via The Ayn Rand Lexicon.)
Als er niet zoiets bestaat als een algemeen belang, in ieder geval niet in de vorm van een bruikbare maatstaf, wat is er dan op tegen om op openbaar terrein actie te voeren? Ik vind, als democraat zijnde, de openbare ruimte juist de uitgelezen plek om ideeën en waarden uit te wisselen. Maargoed, als je niet gelooft in algemeen belang, zou het gebruik van de straat als doorgang of als podium voor ideeën, toch op gelijke voet met elkaar staan; het zou niet in je opkomen om ~ zoals Rand wilde ~ één van beide te verbieden.

Het ontdekken van dit gat in Rand's logica is het verlaten van de grot. Dat is stap 1. Nu gaan we de zon zien; we gaan verkennen waar deze gebrekkige logica haar herkomst vindt. De waarde, die haar ideologie doet bloeien.
Zoals bekend profeteerde Rand het eigenbelang als allerhoogste goed; alles wat een mens doet zou moeten voortvloeien uit egoïsme. Nu is dat op zich nog geen pleidooi tegen het gebruik van de straat als plaats van actie. Als jij het in je belang acht te demonstreren op straat, en je handelt ernaar, dien je in principe de ideologie van Rand en zou ze daar dus niets op aan te merken hebben...
...mits zij democratisch van aanleg was, en alle mensen als gelijkwaardig zou zien. En dat is nu juist waar de schoen wringt.
Wanneer je bedenkt hoe zij de kolonisatie van Amerika rechtvaardigd, wordt er een hoop duidelijk.
"Zij (de "indianen") hadden geen recht op een land, simpelweg omdat zij daar geboren waren en zich als wilden gedroegen. (...) Elke Europeaan die een stukje beschaving met zich meebracht had het recht dit continent over te nemen, en het is geweldig dat sommigen van hen dat ook deden." (Ayn Rand Answers, redactie: Robert Mayhew, 2005; via WikiQuote.)
Ze kent de "beschaafde Europeaan" dus meer rechten toe dan de "wilde indiaan". De reden daarvoor is dat haar hang naar objectief meetbare waarden, die zij vindt in geld. In welvaart.
"Welvaart groeit niet in de natuur; het moet door mensen worden geproduceerd. (...) Het is het denken en werken van de mens dat materialen omvormt (...) tot alle goederen die de mens behoeft voor haar overleving, comfort en plezier." (The Objectivist Forum, februari 1983; via The Ayn Rand Lexicon.)
Hoe "beter" een mens is, hoe meer zij dus haar eigenbelang dient, hoe meer welvaart zij weet te vergaren. Wie daar minder goed in slaagt, of andere waarden naastreeft, is in de ideologie van Ayn Rand een minder mens.
Daarom achtte zij het volkomen gerechtvaardigd dat de oorspronkelijke Amerikanen, die in balans leefden met de natuur, uit hun leefomgeving werden gejaagd door "beschaafde" Europeanen die dit land claimden teneinde te exploiteren.
En wat betreft haar bezwaren tegen demonstraties op openbaar terrein. Tsja, het is banaal. Maar volgens haar is het uiten van een mening ondergeschikt aan het verdienen van geld. En aangezien een demonstratie ervoor kan zorgen dat anderen de doorgang naar hun werk wordt belemmerd, moet je maar in je eigen tuin gaan demonstreren.
De ideologie van Rand, het (neo)liberalisme, is in beginsel niet democratisch, maar oligarchisch van aard. En dus is de openbare ruimte volgens haar niet van ons allemaal, maar van degene die er het meeste geld mee kan verdienen.

De wereld zit vol met "vanzelfsprekendheden" die bij kritische beschouwing niet blijken te kloppen. Het ontmaskeren van die zaken is als het verlaten van de grot, de realiteit ontdekken, en de zon te zien. Ik sluit niet uit dat ikzelf in vele aspecten nog in de grot zit. Er is nog veel dat ik niet begrijp; laat staan doorzie. Maar ik hoop dat ik stapje voor stapje dichter bij de zon kom.

>"Zouden mensen die grot ooit ontsnappen wat Europa betreft?"
<"Geen idee. Er zijn nogal wat grotten om uit te ontsnappen in het Europese discours."
>"De Griekse schuldenkwestie bijvoorbeeld..."
<"Christine Lagarde heeft door dat het onhoudbaar is, en dat er gewoon schulden moeten worden kwijtgescholden. Het is niet veel, maar het is iets."
>"Tsja. En de teloorgang van het Europese ideaal?"
<"Je bedoelt het democratische tekort van de EU? Dat wordt steeds meer doorzien, of op zijn minst gevoeld. Er broeit een verzet tegen de Europese machthebbers."
>"En dat verzet leidt hopelijk tot verandering. Maar wat krijgen we dan?"
<"We hebben geconstateert... of liever gezegd: jij hebt geponeerd dat Europa een oligarchie is. Volgens Plato, of Sokrates, zal die dus bij teloorgang vervallen in een democratie. Als dat klopt, wachten ons dus mooie tijden."
>"Maar jij hebt aangetoond dat de volgorde waarin de staatsvormen in elkaar degenereren niet vastligt. En Europa is daar een uitstekend bewijs voor. Die is vervallen van een democratie naar een oligarchie. Dat is exact tegengesteld aan wat Sokrates mij destijds voorhield. Feitelijk is er alleen maar democratie en niet-democratie, en zullen we moeten afwachten of de democratie in Europa wordt hersteld ~ of dat de niet-democratie enkel een nieuwe verschijningsvorm krijgt."
<"Hmmm... dus zelfs als je de zon kunt aanschouwen, heb je nog niet een antwoord op alles..."
>"Inderdaad."

BONUS: FILMPJE

How is Ayn Rand still a Thing?

Het volgende filmpje leek ons passend bij het onderwerp dat we zojuist behandeld hebben:

Afkomstig uit het HBO-programma "Last Week Tonight" met John Oliver.